Michael Faraday's elektromagnetische inductie

Maandag 29 augustus is het meer dan een dubbel ─ in sommige gevallen zouden we zelfs kunnen spreken van drievoudig ─ mensenleven geleden, om precies te zijn 180 jaar, dat de Britse natuurkundige Michael Faraday (1791-1867) de elektromagnetische inductie heeft ontdekt.

Michael Faraday: signatuur.

Het programma ZeitZeichen, van de Duitse regionale radiozender WDR3, besteedt, op deze maandag met dezelfde datum als toen, aandacht aan dat feit. De aflevering in kwestie wordt, zoals alle, gewoonlijk vijf, afleveringen per week ─ uit te zenden op werkdagen ─ tussen 17:45 uur en 18:00 uur.
Gegevens over deze geleerde zijn te vinden in twee artikelen op onze zustersite Tempel der Wetenschappen: het eerste over Absolute Zero en daarbij betrokken geleerden werd gepubliceerd op 31 mei 2008, het tweede is verschenen op 20 september 2010, over een portret van de man dat in een tijdschrift over wetenschappen werd gepubliceerd.

Monika's vader: Amon Göth, een massamoordenaar

Kampcommandant
Amon Göth in 1946,
toen hij in Polen
gevangen zat.

Arte-televisie presenteert op zondag 28 augustus ─ tussen 23:35 uur en 00:50 uur in de nacht op maandag 29 augustus ─ slechts eenmaal de Duitse documentaire Der Mördervater uit 2006, van James Moll, over Monika Hertwig, die niet op de hoogte was van het feit dat haar vader een topfiguur in de nazi-hiërarchie was, en de naam Amon Göth droeg, een man die geboren in 1908. Na diverse functies binnen het destructie-apparaat van het krankzinnige beesten-tuig ─ onder leiding van de incarnatie van het Beest uit de Afgrond in Berlijn, als het on-wezen in de extremistisch gestoorde BrulBoei genaamd Dolle Dolf ─ was hij zo'n anderhalf jaar lang commandant van het concentratiekamp Plaszów bij Krakau, waar hij zich op uitzinnig-sadistische wijze heeft onderscheiden. Tal van gevangenen heeft hij hoogst persoonlijk geëxecuteerd. Nadat hij, als gevolg van een beschuldiging van diefstal van Joods eigendom ─ dat immers aan het Reich toekwam ─ werd de man zelfs door SS-artsen als lijdend aan een psychische stoornis gediagnostiseerd.
De man werd door het Poolse hooggerechtshof in september 1946 ter dood veroordeeld; het vonnis werd op 13 september 1946, door middel van ophanging, voltrokken, vlakbij het terrein van het voormalige nazi-concentratiekamp Plaszów.
Opvallend is dat deze Verschrikking op twee benen niet voorkomt in het "lang verwachte" boek Biographisches Lexikon zum Dritten Reich dat bij verschijnen overigens meer dan honderd onjuistheden bevatte. In de niet zo lang daarna verschenen Enzyklopädie des Nationalsozialismus (1997; dtv 3900), waarin zeker zoveel omissies voorkomen als in bovengenoemd boek, is wel een lemma gewijd aan deze krankzinnige crimineel.
Hoe zijn dochter de confrontatie met de feiten heeft opgevat en wat zij daarna heeft ondernomen, wordt in de film uiteengezet.

De Romeinense tijd in Groot-Brittannië

Hadrian's Wall in
Noord-Engeland.

Historica Battany Hughes heeft een tweedelige (radio-)documentaire samengesteld over het Romeinse tijdperk in Groot-Brittannië, waarover met recht kan worden gezegd dat er zo hier en daar nog niet voldoende bekend is.
Eén der bekendste elementen in Groot-Brittannië uit de tijd van de Romeinen is Hadrian's Wall ─ De Muur van Hadrianus (76-138), die van 117 tot aan zijn overlijden keizer van het Imperium Romanun ─ het Romeinse rijk ─ is geweest.
Het eerste deel wordt via BBC Radio 3 uitgezonden op woensdag 24 augustus, tussen 22:15 uur en 23:00 uur onze tijd; het tweede deel zal worden voorgesteld op vrijdag 26 augustus, dan tussen 23:00 uur en 23:45 uur.

Andere tijden: Generaal Simon Hendrik Spoor

Simon Hendrik Spoor,
generaal der strijdkrachten
in Nederlands Indië.

In de aflevering van het Nederlandse tv-geschiedenismagazine Andere tijden, die op zaterdag 13 augustus wordt uitgezonden via Nederland 2 luidt het thema Het optimisme van generaal Spoor. Zoals gebruikelijk presenteert Hans Goedkoop dit programma, dat deze keer de toen alom bekende militair als onderwerp heeft. Dit naar aanleiding van de biografie die militair historicus Jaap de Moor over generaal Spoor heeft geschreven.
Simon Hendrik Spoor (1902-1949), die commandant was van de strijdkrachten in Nederlands Indië, was een bijna grenzeloze optimist, en het leek er inderdaad op dat hij een geweldige toekomst tegemoet zou gaan, doch hij ontspoorde in de valkuilen van de oorlog aldaar, en hij overleed, actief in dienst, in 1949, nog maar zevenenveertig jaar oud.
Zijn zoon André Spoor (geboren 1931) die in de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw hoofdredacteur van NRC/Handelsblad was, heeft, onder veel meer, over zijn vader gepubliceerd.

Lodewijk XVI werd op 10 augustus 1792 afgezet

Louis XVI.

De Franse Revolutie ─ waarmee het doel werd nagstreefd om de al te grote verschillen tussen (groepen van) mensen te verkleinen, met op termijn de hoop dat er geen standen meer zouden zijn, en ieder de ander zou respecteren voor wat zij en hij waren ─ was drie jaar en iets minder dan een maand oud toen in Parijs het paleis van koning Lodewijk de Zestiende op 10 augustus 1792 werd bestormd; daarbij zijn meer dan duizend doden gevallen, onder wie de bewakers van het paleis. De opstandelingen zijn erin geslaagd de koning te arresteren en de monarchie officieel af te schaffen.
De koning overleed binnen een half jaar na zijn arrestatie: op 21 janauri 1793 in de Franse hoofdstad.

Arte-documentaire: schaakmeester Bobby Fischer

Bobby Fischer in 1960 tijdens de
Schaakolympiade in Leipzig. 

Arte-tv biedt liefhebbers van het schaakspel en alle andere geïinteresseerden op donderdag 4 augustus, tussen 22:00 uur en 23:30 uur, de gelegenheid om kennis te nemen van de documentaire Zug om Zug in dem Wahnsinn ─ Die Legende Bobby Fischer.
De befaamde Amerikaanse schaakkampioen met die naam, geboren in 1943 te Chicago, speelde in 1972 tegen Boris Spasski (geboren 1937), de Russische wereldkampioen. Dat kon worden gezien als heel wat meer dan een schaakwedstrijd tussen twee topfiguren uit dat onderdeel van de wereldsport, want tegelijkertijd was dat gebeuren een prestigestrijd tussen de Verenigde Staten enerzijds en de Sovjetunie aan de andere kant, als representatie van de Koude Oorlog.
Robert James Fischer overleed op 17 januari 2008 in de IJslandse hoofdstad Reykjavik. Hij is ter aarde besteld op het terrein van het kerkje te Laugardælir.
__________
Het is mogelijk dat de film op het laatste moment door Arte wordt vervangen; in dat geval zullen we de latere uitzenddatum of -data hier in een volgend stadium alsnog toevoegen.

Arte-tv: De Deense arts Johann Friedrich Struensee

Johann Friedrich Struensee.
Ets van Jens Juel; bevindt
zich in Bomann-Museum
in de Duitse plaats Celle.

Van zijn troon gevallen
In 2010 heeft de filmer Wilfried Hauke een documentaire Eine königliche Affäre, gemaakt over de Deense arts Johann Friedrich Struensee (1737-1772), die aan het Deense hof een hoge positie bekleedde, welke was voorzien van veel macht. Toch viel hij op een bepaald moment in ongenade en is de man op 17 januari 1772 gearresteerd. Hij werd op 29 april ter dood veroordeeld en eindigde de dag daarna op het schavot.

Inspiratie voor kunstenaars
De man heeft kunstenaars in drie verschillende disciplines geïnspireerd om een uitbeelding te geven van leven en werk van de arts in kwestie. Als eerste kwam de componist Giacomo Mayerbeer (1791-1864) in 1846 met toneelmuziek voor het drama van Michael Beer over de man voor de dag, die kort en krachtig Struensee was getiteld.
De Nederlandse schrijver Hendrik Jan Schimmel (1823-1906) volgde in 1855 met een toneelstuk dat eveneens alleen de familienaam van de arts in kwestie als titel droeg: Struensee.
En dan hebben we nog de historische roman, Het bezoek van de lijfarts, uit 1999 van de Zweed Per Olov Enquist (geboren 1934), die eveneens Struensee als thema heeft.

De arts Johann Friedrich Struensee wordt op 17
januari 1772 van zijn bed gelicht en gearresteerd.

Deze film ─ een Duits-Zweedse coproductie ─ wordt uitgezonden door Arte-televisie op zaterdag 23 juli, tussen 20:15 uur en 21:50 uur. Deze bijdrage van het ZDF aan Arte-tv, in HD-kwaliteit en op beeldformaat 16:9, zal worden herhaald op woensdag 3 augustus, vanaf 10:00 uur in de ochtend.

BBC Two-tv: De lijken in de put

In het populair-wetenschappelijke magazine van BBC Two-tv, History cold case, waarvan op donderdag 14 juli, tussen 22:00 uur en 23:00 uur onze tijd, een nieuwe aflevering wordt uitgezonden, komen onderzoekers van de universiteit van Dundee aan het woord, die ─ op basis van menselijke resten die eeuwenoud zijn ─ het levensverhaal voorstellen van de wezens die zijn gelieerd aan de resten in kwestie.
The bodies in the well luidt de titel van de aflevering. In een oude put van Norwich werden botten van zeventien mensen ─ vrouwen, mannen en kinderen ─ gevonden. De indruk bestaat dat hier sprake is geweest van een moordpartij tijdens de middeleeuwen.

BBC-documentaire over het Orakel van Delfi

Navel der antieke wereld
Op maandag 11 juli, 's avonds tussen 21:00 uur en 22:00 uur onze tijd presenteert BBC Four-tv de documentaire The bellybutton of the ancient world, over het nog altijd vermaarde Orakel van Delfi, in de tempel van Apollo. Velen hebben de pythia, de priesteres die boven een gleuf in de aarde zat waaruit dampen opstegen en ze in trance zou zijn geraakt en daardoor haar voorspellingen heeft kunnen doen, die voor zoete koek of een wereldwijsheid, afkomstig van de goden, werd beschouwd. Goed bestudeerd, waren deze echter zo dubbelzinnig dat men er bijna altijd alle kanten mee op zou kunnen.
Een der beroemdste orakelspreuken ging over Oidipous, die, volgens de inzichtelijkheid van de goden, zijn vader zou doden en zijn moeder zou huwen. Door alles te ondernemen om ervoor te zorgen dat de orakelspreuk geen werkelijkheid zou worden, werd in wezen de akker bemest die zodanige elementen zou laten groeien en bloeien dat het niet anders meer kon dan dat de profetie zou uitkomen.
Het verhaal van de mens, zou je kunnen zeggen: de mens van alle tijden, ook zonder pythia of raaskallende joffers op de reclame-commercie-televisie, welke zichzelf als medium postuleren, die liegen en bedriegen en onzekere mensen met de boodschap naar huis sturen dat ze hebben bewezen dat er leven na de dood bestaat. Onverantwoord gebazel van mensen wier benevelde brein tot slechts bewijzen van totale idiotie leiden. De wereld wil bedrogen zijn.

Twee films over de kapingen bij Wijster en De Punt

Het digitale televisiekanaal Geschiedenis 24 presenteert op zaterdag 9 juli, tussen 20:00 uur en 20:24 uur, de RKK-reportage uit 2007, getiteld De tranen van De Punt, gerealiseerd door Janneke Wiegers, die in 1977 de treinkaping, door een groep jonge Molukkers, bij De Punt, heeft overleefd. Twee reizigers en zes kapers zijn omgekomen tijdens de bevrijdingsactie, waartoe na drie weken door de Nederlandse regering Den Uyl/Van Agt werd besloten.
Om 20:24 uur begint, direct in aansluiting, de telefilm Wijster, uit 2008, geregisseerd door Paula van der Oest. Daarin zien we de acteurs Jaap Spijkers, Roos Netjes en Anniek Pheifer.
Doordat de zestienjarige Susan in 1975 haar vader zodanig ophoudt dat hij de intercity naar zijn werk mist, krijgt hij de stoptrein Groningen-Zwolle, en dan blijkt die trein te worden gekaapt door een groep jonge Molukkers.
Die film duurt tot 21:53 uur.
Beide bovengenoemde films worden op donderdag 14 juli in dezelfde volgorde herhaald, eveneens tussen 20:00 uur en 21:53 uur. Voor eventuele uitzendingen overdag en in de nachtelijke uren raadplege men de Programmagegevens op de website van de zender.

Een (moord)complot van Chruchill en Stalin?

Wladyslaw Sikorski

Arte-televisie presenteert op vrijdag 1 juli ─ tussen 21:40 uur en 22:36 uur ─ een documentaire uit 2011, Churchills Verrat an Polen, gedraaid voor de Duitse regionale televisiezender NDR, onder regie van Christoph Weinert en Dierk Ludwig Schaaf over de rol die Stalin en Churchill eventueel hebben gespeeld bij de dood ─ onder verdachte omstandigheden ─ van de Poolse politieke en militaire leider Wladyslaw Sikorski (geboren 1881), op 4 juli 1943.

BBC Four-documentaires: Alles in kaart gebracht

Wereldkaart uit het jaar
1689 (Amsterdam)

Twee programma's achtereen over aardrijkskundige kaarten biedt de Britse zender BBC Four op woensdag 22 juni. Om 20:30 uur onze tijd begint het met een aflevering van de documentaireserie The beauty of maps. Van deze reeks over kaarten wordt de aflevering Medieval maps ─ Mapping the medieval mind getoond. Daar kunnen we een confrontatie verwachten met een andere tekening van de werelddelen dan onze huidige, mede op grond van satellietfoto's tot stand gekomen inzichten.
Direct in aansluiting, om 21:00 uur, volgt een nieuwe aflevering  ─ met de lengte van bijna een uur ─ in de BBC Four-reeks Maps: Power, plunder and possession. Daarin komen de verhalen aan bod, die de 'achtergrond' vormen voor landkaarten.
Deze aflevering draagt de titel Windows on the world.

Terra XXL: drie bouwwerken voor de eeuwigheid

Twee uur en drie kwartier duurt het programma Terra XXL dat het tweede Duitse publieke televisienet ZDF in de nacht van zondag 19 op maandag 20 juni vanaf 01:15 uur de ether in zal sturen. Deze uitzending bestaat in drie eerder gepresenteerde afleveringen van dat programma, die alle eerder zijn voorgesteld. Alle drie uitzendingen behandelen als Superbauten gekwalificeerde monumenten in Duitsland.

De Dom te Mainz, gezien vanuit het zuidwesten

Elke aflevering duurt zo'n drie kwartier: de eerste, vanaf 01:15 uur, gaat over de Dom van Keulen, die weliswaar op de Unesco-lijst van Werelderfgoed prijkt, doch die op tal van punten gevaar loopt en daarom aan een grondige restauratie/renovatie toe is. Deze is reeds in gang gezet.
Om 02:00 uur volgt de tweede aflevering, die is getiteld Die Jahrtausendkathedrale: Der Mainzer Dom. Om 02:45 uur begint de laatste in deze reeks van drie afleveringen van Terra XXL: Macht und Glaube: Der Dom zu Speyer.

BBC Four: De man die absoluut niet van Staal was

Jozef Dzjoegasjvili, zich noemende
en schrijvende Stalin (Man van Staal)

Historicus David Reynolds heeft ontdekt dat Georgiër Jozef Dzjoegasjvili ─ zich noemende en schrijvende Stalin (d.i. Man van Staal) ─ helemaal niet vastberaden en onverschrokken was als zijn schuilnaam (althans deze ene, van de in ieder geval negenendertig pseudoniemen) zou hebben kunnen doen vermoeden.
Die ontdekking deelt de historicus met allen die dat willen in een documentaire World War Two: 1941 and the Man of Steel. Deze film zal worden uitgezonden op maandag 13 juni, tussen 22:00 uur en 23:30 uur, via de Britse televisiezender BBC Four. 
Een herhaling, op dezelfde zender, is gepland voor donderdag 16 juni, te beginnen om 23:45 uur en doorgaand tot in de nacht op vrijdag 17 juni, om 01:15 uur.
Deze historicus, geboren in 1952, heeft al heel wat boeken over politiek-historische thema's op zijn naam staan en hij heeft tevens diverse documentaires over politiek en historie voor de Britse televisie gemaakt.

Documentaire over zwart geld van nazi-agenten

Arte-televisie vertoont op woensdag 1 juni, van 21:10 uur tot 22:20 uur, de documentaire Schwarze Kassen, handelend over de grote sommen gelds die kort na het einde van de Tweede Wereldoorlog door (toen) voormalige nazi-agenten van bankrekeningen in Zwitserland zijn gehaald en vervolgens zijn gestort in de kas van de toen net opgerichte Christlich Demokratische Union (CDU). Het verhaal begint in de puinhopen van Berlijn, direct na de laatste oorlogshandelingen in 1945.
Deze Franse documentaire stamt uit 2008 en werd door drie auteurs/regisseurs gerealiseerd. Die drie zijn Fabrizio Calvi, Frank Garbely, Jean-Michel Meurisse. De film wordt uitgezonden op het beeldformaat 16:9, in HD-kwaliteit.
In aansluiting wordt een discussie over het thema gehouden, tussen 22:25 uur en 23:05 uur..
De documentaire en de discussie staan niet op de Arte-rol voor herhaling.

31 mei 1891: begin aanlegTranssiberische Spoorlijn

Op 31 mei is het honderdtwintig jaar geleden dat er een begin werd gemaakt met de aanleg van de Transsiberische Spoorlijn, die moest lopen van Moskou naar Vladivostok, hetgeen betekent (stad van) Vladimir (in het) Oosten; vostòk is Russische voor (het) Oosten.

In rood is de route aangegeven van de Transsiberische Spoorlijn, die van Moskou naar Vladivostok loopt.

Dat feit zal worden herdacht in het radioprogramma ZeitZeichen, dat wordt uitgezonden door de regionale Duitse zender WDR3 op dinsdag 31 mei, tussen 17:45 uur en 18:00 uur.

Tien jaar strijd tussen Ted Heath en Harold Wilson



De beide protagonisten van de BBC Four-|
documentaire. Links Wilson, rechts Heath.

De Britse televisiezender BBC Four presenteert op woensdag 25 mei, tussen 22:00 uur en 23:00 uur onze tijd, een documentaire Heath vs Wilson: The 10 Year Duel. Zowel Edward Heath (1916-2005) alsook Harold Wilson (1916-1995) is in de jaren zeventig van de vorige eeuw Prime Minister van Groot-Brittannië geweest. Tien jaar heeft de strijd tussen deze beide heren, Ted Heath vertegenwoordigde daarbij de Conservatieven, Wilson zat in het Lagerhuis voor de sociaal-democraten: de Labour Party; hij was premier van 1964-1970, en nogmaals van 1974-76; toen moest hij om gezondheidsredenen aftreden. Ted Heath was eerste minister van het Verenigd Koninkrijk van 1970-1974.



Portret van Jacques Presser via Geschiedenis 24

Het digitale televisiekanaal Geschiedenis 24, dat,evenals diverse andere Nederlandse televisiekanalen met dat getal in de naam, zeven etmalen per week continu uitzendt, stelt ons op 17 mei, tussen 20:03 uur en 21:05 uur, in staat kennis te nemen van een portret van de schrijver en historicus Jacques Presser (1899-1970). De man had voor de oorlog reeds gepubliceerd over het toenemende antisemitisme in Duitsland. Toch was het nog een hele schok toen de Duitsers in 1940 Nederland bezetten. Evenals Menno ter Braak, die het nodige aan anti-mofse sentimenten had geuit, heeft Presser getracht een einde aan zijn leven te maken, doch die poging is mislukt. Als gevolg van de maatregelen tegen Joden, afgekondigd door de bezetter, moest Presser zijn functie als docent aan het Vossius Gymnasium opgeven en kon hij eerst nog voor de klas blijven staan, zij het aan het Joods Lyceum in Amsterdam.
Het zijn vooral twee historische publicaties die Jacques Pressers reputatie hebben gevestigd: de Nacht der Girondijnen, dat als Boekenweekgeschenk 1957 werd verspreid. Jaren later, in 1965, is het tweedelige standaardwerk Ondergang over Kamp Westerbork uitgekomen. Ook tijdens de oorlogsjaren heeft Jacques Presser nog gepubliceerd, zij het onder pseudoniem. In 1943 bleek hij een vals persoonsbewijs bij zich te hebben, en daarom werd hij, via Westerbork, naar Kamp Sobibor gestuurd.
Kort na de opnamen voor het gefilmde portret ─ Wat niet voorbijgaat ─ dat door Geschiedenis 24 zal worden uitgezonden ─ ook alweer goed vier decennia geleden ─ stierf Jacques Presser.
Onlangs is een manuscript opgedoken dat drieënzestig jaar als verloren gold: Homo submersus. De latinisten onder u weten wat de titel inhoudt: de ondergedoken man/mens.
Presser, die diverse prijzen mocht ontvangen, schreef niet alleen historische werken, maar tevens een viertal detectives, waarvan Moord in Meppel, en Moord in Moordrecht de bekendste zijn gebleven.

De Hugenoten van de Ardèche in documentaire

De drie delen achtereen

Het digitale televisiekanaal Geschiedenis 24 presenteert op maandag 16 mei, tussen 17:33 uur en 18:51 uur, de drie delen achtereen van een documentaire die in 1988 werd gemaakt voor de Evangelische Omroep door Willem Ouweneel over de geschiedenis van de Hugenoten in de Ardèche.

Gezicht op de stad Privas in de Franse Ardèche.

Deel één, getiteld De val van Privas, gaat over de belangrijkste Hugenotenstad Privas in de periode van de godsdienstoorlogen tijdens de zestiende en zeventiende eeuw.

In de tweede aflevering ─ Profeten in de Cevennes ─ wordt de voortzetting van de godsdienstoorlogen in de zeventiende eeuw, en het ontstaan van massabewegingen onder leiding van een kleine groepering die bekendheid kreeg als de Profeten, in de Cevennes.

De Comisards en de Désert is de titel van het derde deel van de documentaire in kwestie.

Daarin wordt bericht van de opstanden der Hugenoten in de achttiende eeuw.

Hetzelfde tv-kanaal zendt de drie delen nogmaals achtereen uit op woensdag 18 mei, tussen 21:33 uur en 22:51 uur.

IJslandse sagen in tv-programma van BBC Four

Liefhebbers van sagen en legenden zullen tevreden zijn als ze ontdekken ─ bij voorbeeld langs deze weg ─ dat de televisiezender BBC Four op dinsdag 10 mei, tussen 22:00 uur en 23:00 uur onze tijd, aandacht zal besteden aan klassieke IJslandse sagen ─ The Viking Sagas ─, welke niet alleen geweldige uitingen zijn gebleken van lyrische en/of epische kunst, maar die tevens hebben bewezen dat ze betrouwbare historische bronnen zijn.
In principe gaat het daarbij om mondeling doorgegeven geschiedenis, welke pas later op schrift werd gesteld, waarmee de 'beweeglijkheid' ietwat werd beperkt, en de verhalen in kwestie een meer vast karakter kregen, maar in de mondelinge versie vanzelfsprekend nog voldoende bewegingsvrijheid hadden voor de vertellers.

Titelpagina van een proza-versie van de
Edda uit de achttiende eeuw

Theoretisch gezien zijn de geboekstaafde versies betrouwbaarder want vast liggend, maar dat is slechts bij oppervlakkige beschouwing het geval, aangezien de talrijke mogelijkheden voor interpretatie open blijven. Dat is immers eveneens een vorm van dynamiek.
Zo bestaat er van de beroemdste IJslandse sage, de Edda, een lyrische versie en een latere, epische versie.
In een uur televisietijd kan daarover heel wat wetenswaardigs voor het voetlicht worden gebracht: het enige dat daarvoor nodig is, kan men met één woord omschrijven: kwaliteit.
Een herhaling van dit programma zal door dezelfde zender worden uitgezonden op maandag 16 mei, tussen 20:30 uur en 21:30 uur.