KRO's Profiel met portret van Jos Gemmeke

In de serie programma's met portretten, die de overkoepelende titel Profiel en door de KRO wordt uitgezonden op de tv-zender NL2, wordt op vrijdag 30 december een portret gepresenteerd van Brunita Josepha (Jos) Gemmeke (1922-2010) ─ ook bekend als Josje Mulder en Jos Mulder-Gemmeke ─ die als bijnaam De Sphinx had. Zij is de enige vrouw die, naast Neerlands toenmalige koningin Wilhelmina (1880-1962) is onderscheiden met de Militaire Willems-Orde.
In 1940 heeft zij zich, zeventien jaar oud, in het verzet gestort. Ze drukte het illegale blad Je Maintiendrai en verspreidde die ook zelf. Met kranten en zendapparatuur in fietstassen reisde ze, per trein en met de fiets, het land door om van alles te bezorgen: van wapens tot en met spionagemateriaal.
Diverse keren is Jos Gemmeke ternauwernood aan de dood ontsnapt. Als ze wel zou zijn aangehouden en haar materialen zouden zijn ontdekt, zou dat alleen nog een executie betekend kunnen hebben.
De film is op genoemde dag te zien tussen 17:30 uur en 18:10 uur.

Leegloop Groningen en Friesland in 1996 voorspeld

We zullen er vooralsnog maar van uit gaan dat de voorspelling van professor doctor ingenieur Dirk Frieling van de Technische Universiteit Delft ─ gedaan op deze dag in 1996 ─ niet zal worden bewaarheid, maar om zeker te zijn zullen we nog bijna twee decennia moeten wachten. De hooggeleerde heer kwam op genoemde dag met de waarschuwing dat tegen 2030 het Friese en Groningse platteland zouden zijn leeggelopen, inclusief de stad Groningen. Hoewel dat een aantal zeer kwalijke politici ─ een pleonasme, eigenlijk ─ in de randstad Holland zeer goed zou uitkomen, is de waarschijnlijkheid nogal gering.
Kort en goed, we spreken u over een jaar of twintig wel weer eens over deze zaak.

TV 5 Monde: De ware geschiedenis van "Sissi"

In de aflevering van de documentaire reeks Secrets d'histoire, die op woensdag 28 december door de Franstalige, wereldwijd te ontvangen, cultuurzender TV5 Monde, zal worden gepresenteerd, is de befaamde keizerin Elisabeth van Oostenrijk (1854-1898) het thema. Bij normale stervelingen is zij beter bekend als Sissi.
Onder de titel Sissi, impératrice: amour, gloire et tragédie wordt de kijker langs historische gebouwen in de hoofdstad Wenen geleid, en aan de hand daarvan wordt het levensverhaal verteld van deze keizerin van Oostenrijk, die tegelijkertijd koningin van Hongarije was.
Koninklijk-keizerlijk ─ in het Duits k und k, en op basis daarvan spottend Kakanien: Oostenrijk-Hongarije. 

Time shift: laatste dagen van Britse stoomtreinen

Het programma Time shift van de Britse televisiezender BBC Four biedt op woensdag 21 december de gelegenheid om in de documentaire The last days of steam te zien hoe direct na de Tweede Wereldoorlog in Groot-Brittannië de stoomtrein opnieuw in gebruik werd genomen, en dat daar ook heel snel weer een einde aan kwam.

De film wordt uitgezonden door BBC Four op genoemde datum tussen 20:00 uur en 21:00 uur onze tijd.
__________
Afbeelding: Oude stoomlocomotief, in gebruik bij STAR (Stadskanaal Rail), een nostalgische lijn in de provincie Groningen

Slag bij Trafalgar: Op zee mislukte Napoleon

Een fictieve documentaire over de slag bij Trafalgar is op woensdag 14 december te zien ─ in HD-kwaliteit op het beeldformaat 16:9 ─ op Arte-tv, tussen 21:05 uur en 22:00 uur.
Die zeeslag had plaats op 21 oktober 1805, waarbij Napoleon werd verslagen, hetgeen in de praktijk neerkwam op een overwinning door de Britten, die met zevenentwintig schepen, onder opperbevel van Admiraal Horatio Lord Nelsen (1758-1805), die tijdens deze strijd werd neergeschoten en als gevolg daarvan stierf.
In de film wordt het verhaal verteld vanuit het perspectief van de Franse admiraal Pierre-Charles de Villeneuve (1768-1806).
Deze Franse fantasie-docu uit 2006 van Fabrice Hourlier, wordt, als bijdrage van Arte France, de komende dagen nog tweemaal uitgezonden, eerst op zaterdag 17 december, vanaf 16:55 uur, en dan nog eens op in de nacht van dinsdag 20 op woensdag 21 december, vanaf 02:15 uur
__________
Afbeelding: Pierre-Charles-Jean-Baptiste-Silvestre de Villeneuve.
Geportretteerd door een tijdgenoot.

13 december 1816 werd de grote Siemens geboren

Ernst Werner von Siemens.

Het is alweer bijna twee eeuwen geleden dat de latere Duitse grote uitvinder en fabrikant Ernst Werner von Siemens werd geboren: op 13 december 1816 in de plaats Lenthe bij Hannover in het toenmalige Pruisen ─ thans normaal behorend bij de Bondsrepubliek Duitsland, dat tegenwoordig bij Duitsland hoort; hij overleed op 6 december 1892 in Berlijn/Charlottenburg. 
Samen met drie broers heeft hij de firma Siemens gesticht, welke een geschiedenis op zich binnen Duitsland heeft doorgemaakt. Enerzijds is het bedrijf vanwege de kwalijke rol tijdens de Tweede Wereldoorlog, negatief in het nieuws geweest, en komen er af en toe nieuwe gegevens naar boven, die sommige onderzoeksjournalisten en documentairemakers opnieuw in het geweer brengen.
Van de andere kant bestaat er een Siemens-Prijs, die wordt uitgereikt aan een levende componist die naar het oordeel van de jury een groot bedrag ─ tweehonderdduizend euro ─ ruimschoots heeft verdiend.

Gedramatiseerde documentaire over Leonardo da Vinci; drie dagen achtereen op BBC Two-tv

De Britse televisiezender BBC Two begint in de nacht van dinsdag 13 op woensdag 14 december met de uitzending van het eerste deel, van drie, van een gedramatiseerde documentaire getiteld Leonardo, over leven en werk van de grootste, meest veelzijdige kunstenaar uit het tweede millennium van onze jaartelling, Leonardo da Vinci (1452-1519.

Het dal van de Arno uit 1473 geldt tot nu toe als
de oudste tekening van Leonardo da Vinci.
Deze bevindt zich in de Uffici-galerie te Florence.

In de afleveringen van deze Britse film uit 2003 komen we onder anderen Che Cartwright, James Faulkner en Mark Rylance tegen. Laatstgenoemde in de rol van Leonardo.
Het eerste deel draagt de titel The man who wanted to know everything. Uitzending is tussen 00:20 uur en 01:20 uur.
Deel twee, uit te zenden in de daarop volgende nacht, eveneens tussen 00:20 en 01:20 uur, heeft als titel Dangerous liasisons.
Het laatste van de drie delen ─ The secret life of Mona Lisa ─ is te zien in de nacht van donderdag 15 op vrijdag 16 december, eveneens tussen 00:20 uur en 01:20 uur.

Herdenking eerste draadloos radiocontact over zee

Vandaag, 11 december, is het exact 110 jaar geleden dat de Italiaanse radiopionier Guglielmo Marconi (1847-1937) het eerste draadloze radiocontact heeft gerealiseerd over de Atlantische Oceaan. Dat werd tot stand gebracht tussen het Engelse Poldhu in Cornwall en de Canadese plaats St. John's in New Foundland.

Guglielmo Marconi met door hem uitgevonden telegraaf-apparatuur.

In 1890 was Marconi erin geslaagd de eerste telegrafische signalen over te brengen en vijf jaar daarna kon hij dat reeds over een afstand van twee kilometer. Dit kon worden gerealiseerd door de belangrijkste vinding van deze zelfde man: de antenne. Daarop heeft hij in 1896 patent gekregen.
Op 12 december 1896 begon te Londen een weekeinde waarin deze meneer Marconi een demonstratie van een werkende radio gegeven.

Documentaire over Elliot Ness tegen Al Capone

Proces tegen Al Capone
Op 6 oktober opende het Hooggerechtshof te Chicago het zeven dagen durende proces tegen de tot op heden ─ althans in het spraakgebruik ─ meest beruchte gangster uit de geschiedenis van de Verenigde Staten: Al Capone (1899-1947). Dit werd mogelijk door het intensieve speurwerk van het team van Elliot Ness (1903-1957) van het Prohibition Bureau van de Cleveland Division of Police.
Daarover is in 2009 een Franse documentaire gemaakt door Patrick Jeudy. Deze wordt, als bijdrage van Arte France, op zondag 11 december ─ tussen 22:20 uur en 23:15 uur ─ door Arte-televisie, onder de Duitse titel Elliot Ness gegen Al Capone, vooralsnog eenmalig, zal worden uitgezonden. Deze bijdrage is de laatste van de thema-avond die Arte deze keer wijdt aan de onderwereld van Chicago.

Historische figuur in drama's
De figuur Elliot Ness kennen we uit misdaaddrama's in serievorm en als speelfilm, alle met de titel The Untouchables. De eerste reeks stamt uit de tweede helft van de jaren vijftig, doorlopend in de jaren zestig, met Robert Stack (1919-2003) in de rol van Elliot Ness. In 1987 maakte Brian de Palma (*1940) de speelfilm, met Kevin Costner (*1955) in de rol van agent Elliot Ness.
__________
Afbeeldingen
1. De historische Elliot Ness van het Prohibition Bureau te Cleveland.
2. Poster en afbeelding op dvd-doos van Brian de Palma's speelfilm The Untouchables. 

Hoe de oude Egyptenaren over zee konden reizen

Farao Hatsjepsoet.

Drieënhalf duizend jaar geleden
Arte-tv presenteert op zaterdag 10 december een documentaire over een historisch thema met betrekking tot het oude Egypte en eventuele zeevaart. Aangezien het tot dusver ietwat twijfelachtig is, wat wordt aangenomen, is het mogelijk dat de film in kwestie duidelijkheid verschaft. Het gaat hierbij om de vraag van archeologen, of hetgeen op een drieënhalf millennium oud bas-reliëf te zien is, ook werkelijk heeft plaatsgehad.
Het bas-reliëf in kwestie verhaalt over een expeditie die per vloot is gerealiseerd, onder leiding van Hatsjepsoet ─ een der weinige vrouwelijke farao's; zij leefde van ongeveer 1479 vóór onze jaartelling tot 1458 ─ en is terechtgekomen in het Land van Poent, vanwaar de Egyptenaren veel kostbare schatten hebben meegebracht. De vraag is niet alleen of de expeditie waarachtig heeft plaatsgevonden, maar tevens of de schatten in kwestie daar ook werkelijk zijn aangetroffen.
Deze Franse documentaire uit 2009 van Stéphane Begouin wordt, als bijdrage van Arte France, uitgezonden op genoemde datum tussen 20:15 uur en 21:45 uur. Herhalingen zijn te zien op zondag 11 december, vanaf 14:55 uur, en op donderdag 22 december, 's ochtends vanaf 10:15 uur.

Jeruzalem: boek en driedelige BBC-documentaire

Drie donderdagavonden
Op donderdag 8 december, om 22:00 uur onze tijd, begint op de Britse televisiezender BBC Four het eerste deel van een serie van drie documentaires, die tezamen bijna drie uur in beslag nemen over de geschiedenis van de stad Jeruzalem, die historicus Simon Sebag Montefiore heeft gerealiseerd onder de titel Jerusalem: The making of a holy city. De eerste aflevering duurt tot 23:00 uur en is getiteld Wellspring of holiness. Een herhaling kunnen we tegemoet zien op dinsdag 13 december, via dezelfde zender, 's avonds vanaf 23:55 uur.
Op donderdag 15 december volgt deel 2; op donderdag 22 december wordt het derde en laatste deel uitgezonden. Het ligt voor de hand dat die beide delen eveneens op de dinsdag na de eerste uitzending zullen worden herhaald.

Het boek Jeruzalem
Diezelfde Simon Sebag Montefiore heeft zich reeds onderscheiden als historicus van formaat met twee boeken over het leven de krankzinnige sadist Stalin. [1]
Eerder dit jaar is zijn omvangrijke geschiedenis in boekvorm uitgekomen over de wereldwijd befaamde historische stad Jeruzalem in Israël, een plek die van oudsher van niet alleen door joden en christenen, maar tevens door moslims als hun stad wordt beschouwd, en, mede daardoor, niet zelden wordt gezien als hoofdstad van de wereld, al is dat laatste ─ zeker in de huidige tijd, en met name buiten de direct betrokken bewoners van de gebieden rondom die stad en staat ─ overdreven.
Niet alleen de oorspronkelijke, Engelse, editie zag dit jaar het licht, ook de Nederlandse vertaling is onlangs van de persen gerold. Evenals de beide boeken van dezelfde schrijver over Stalin, is ook Jeruzalem op de markt gebracht door Nieuw Amsterdam Uitgevers.

Veroveringsdrang
Vele groeperingen, en soms hele volken, hebben in de loop der tijden getracht Jeruzalem te veroveren, waarbij allerlei drijfveren en emoties, ingegeven door bij voorbeeld godsdienst ─ men denke daarbij onder meer aan de Kruistochten ─ dan wel hebzucht, afgunst en allerlei andere lagere hartstochten een rol van grote betekenis gespeeld.
Dat was niet alleen in het verleden evident, maar al die genoemde elementen spelen bij diverse lieden ─ die macht hebben of deze hebben gegrepen ─ ook vandaag de dag een rol van doorslaggevende betekenis. Het uiterlijk vertoon is weliswaar gewijzigd en men zal waarschijnlijk niet zo gauw meer hele legers zien oprukken, maar de dreiging die uitgaat van staten ─ of zelfs van één staat ─ die atoomwapens ontwikkelt en niet zal schromen deze te gebruiken, maakt dat de dreiging jegens Jeruzalem en de wijde omgeving even actueel is als een millennium geleden.
Het fascinerende, briljant-spannend geschreven boek kan het gemakkelijk tegen elke thriller over moordenaars, dieven en andere criminelen opnemen. Al zal men ook die lieden in de historie van genoemde stad niet bepaald sporadisch tegenkomen.

Simon Sebag Montefiore.

Dank zij drie vertalers is het boek zo snel na de Engelse versie in ons taalgebied uitgekomen.
__________
[1] a: Het hof van de rode tsaar.
b: Stalins jeugdjaren ─ Van rebel tot rode tsaar. Een bijdrage daarover is te vinden op deze site, gepubliceerd op zondag 20 januari 2008.
__________
Simon Sebag Montefiore:
Jeruzalem ─ De biografie. 
Vertaald door Henk Moerdijk, Georg Pape en Mieke Hulsbosch.
732 pag. + 4 x 8 pagina's op kunstdruk met illustraties in kleuren en z/w; gebonden met stofomslag. 
Nieuw Amsterdam Uitgevers, Amsterdam 2011.
ISBN 978 90 468 0780 4.

Eerste demonstratie van een stem via fonograaf

Thomas Alva Edison met zijn
fonograaf. Foto van ca. 1878.

Op 6 december in het jaar 1877 werd voor de eerste keer een fonograaf gedemonstreerd, en wel door Thomas Alva Edison (1847-1931). Dat gebeurt in New Jersey (VS). Edison heeft zijn eigen voordracht van Mary had a little lamb opgenomen en speelt deze af. Daarmee is voor het eerst in de geschiedenis een menselijke, opgenomen, stem door afspelen opnieuw te beluisteren.
Het opnemen van stemmen en andersoortige geluiden heeft sedertdien zo'n hoge vlucht genomen dat er nauwelijks of geen vergelijking meer te maken valt met de oorspronkelijke uitvinding.

De architect van het Derde Rijk: Albert Speer

In de laatste aflevering van de zesdelige serie Geheimnisse des Dritten Reiches, van het tweede Duitse publieke televisienet ZDF ─ met als titel Speers Täuschung ─, uit te zenden op dinsdag 6 december, tussen 20:15 uur en 21:00 uur, is de aandacht gericht op de architect van het Derde Rijk, Albert Speer (1905-1981), die op een geheel eigen wijze verliefd was op Adolf Hitler, en mede daardoor ─ in het kader van een klassiek verdringingsproces ─ zijn ogen zodanig heeft gesloten voor de werkelijkheid en alle gruwelen waarvoor in eerste instantie zijn Heer en Meester de verantwoordelijkheid droeg, en die hem ─ in tegenstelling tot wat hij tot zijn levenseinde is blijven volhouden ─ wel degelijk bekend waren.

Albert Speer met zijn Heer en Meester,
samen gebogen over een architectonisch plan.

Met die pretenties heeft hij, ook na zijn gevangenschap ─ als gevolg van de veroordeling door het Tribunaal van Neurenberg ─ in de door de Geallieerden beheerde gevangenis te Spandau, veel geld verdiend met vooral twee boeken: het eerste met zijn memoires, onder de titel  Erinnerungen (1969) en daarna de Spandauer Tagebücher (1975). Daarna zijn er nog enkele boeken van hem verschenen, die minder aandacht hebben gegenereerd en hem eveneens minder hebben opgeleverd.
In een interview dat Jaap van Meekren van Avro's Televizier met de man in Londen heeft gehad, kwamen ook de miljoenen ter sprake die deze boeken de auteur hebben opgeleverd. Speer had beweerd dat de revenuen ten goede kwamen aan een Joods fonds, maar Van Meekren had uitgezocht dat het slechts om een gedeelte van die gelden ging.

Gouden tijd Britse tram in BBC 4-documentaires

Ontwikkelingsgeschiedenis
De Britse televisiezender BBC Four vertoont op maandag 5 december twee documentaires over de ontwikkelingsgeschiedenis van het vervoermiddel tram in Groot-Brittannië.
De eerste documentaire behint om 22:00 uur onze tijd en duurt een uur: The golden age of trams: A streetcar namend desire. [1]

De tram in Blackpool
Op dezelfde zender wordt, in de nacht van maandag 5 op dinsdag 6 december, tussen 00:30 uur en 01:00 uur onze tijd, de documentaire Blackpool tram uitgezonden. Die gaat specifiek over dit middel van openbaar vervoer in de Engelse stad Blackpool.

Het commentaar wordt gesproken door acteur Warren Clarke, bekend van vele film- en tv-optredens (onder meer als detective Dalziel in Dalziel and Pascoe).
Een aardige algemene geschiedenis van de tram, inclusief enkele aspecten van tramvervoer in Groot-Brittannië is te vinden in het goed geïllustreerde Wikipedia-artikel over dit vervoermiddel.
__________
[1] Het tweede gedeelte van die titel refereert aan, en/of is wellicht een hommage aan het toneelstuk met dezelfde titel uit 1947, van de Amerikaanse schrijver van vooral drama's, Tennessee Williams (1911-1983). Dat indertijd zeer succesvolle drama werd, met dezelfde titel, in 1951 verfilmd door Elia Kazan (1909-2003), met in de hoofdrollen Marlon Brando (1924-2004) en Vivien Leigh (1913-1967).
__________
Afbeelding: Drie trams aan de Zuidzijde van de Grote Markt in Groningen. Deze foto moet uit de jaren twintig stammen, aangezien Lijn 2 in 1928 werd vervangen door trolleybussen. In 1950 zou dat ook met de lijnen 1 en 3 gebeuren. In de ruimte op de foto tussen de ene en de twee andere trams ziet u de stenen trap naar de ingang van Tuchinsky's oude Cinema Palace. Het ziet er thans naar uit dat er in 2016 opnieuw twee tramlijnen in Groningen zullen gaan rijden, met modern materieel in de vorm van treintrams.Foto van de Groninger Archieven.

2 december blijkt historisch een ware keizerdag

Pu Yi in 1924.

China
Op deze datum in 1908 werd het bijna drie jaar oude kleutertje Pu Yi (Hsuan-T'ung: 1905-1967) keizer van China. Hij zou meteen de laatste keizer van dat imperium zijn.

Frankrijk
Op 2 december 1804 heeft Napoleon Bonaparte (1769-1821) zichzelf tot keizer gekroond. Weliswaar had Paus Pius VII (1740-1823; paus vanaf 1800) de kroon in handen om de officiële plechtigheid te voltrekken, doch de toen 35 jaar oude Nappie wilde voor een iegelijk duidelijk maken dat hij de baas was en niet de kerk.

Napoleon in 1812.

Op zich was dat niet eens zo dwaze om wat meer scheiding tussen kerk en staat te realiseren, al was dat dan ook de handeling van een voor de rest krankzinnige man met Hitleriaanse trekken, die zich als dictator zou opwerpen. 
Zou hij een eeuw later hebben gedaan wat hij allemaal heeft aangericht, dan zou hij zeker minder bewonderaars hebben dan nu (nog steeds) het geval is. Hij was simpelweg een een pathologisch geval: oorlogsmisdadiger en meer van dat fraais. Sommige psychologen duiden zijn gedrag vanwege zijn kleine postuur, en/of vanwege de minimale lengte van zijn (mannelijk) lid.

Franz Joseph I ca. 1898.

Donaumonarchie
Op deze dag in 1848 werd Franz Josef I (1830-1916) keizer van Oostenrijk en koning van Hongarije. In het Duits wordt daarom, als men Oostenrijk-Hongarije bedoelt, wel gesproken van Kakanien (vanwege de adjectieven kaiserlich/königlich: k und k).

ZDF heden: Adolf Hitler en de vrouwen

In de vijfde aflevering van de ZDF-reeks Geheimnisse des Dritten Reiches, welke door het tweede publieke Duitse televisienet op dinsdag 29 november, tussen 20:15 uur en 21:00 uur, wordt uitgezonden, komt het thema Hitler und die Frauen aanbod. 

Eva Braun met Hitler en twee
honden samen op de Berghof.

Hoewel ik daar niet al te veel nieuws verwacht ─ want veel wat ons als nieuw of als geheim wordt voorgeschoteld, is in een andere context al eerder aan de orde geweest ─, kan het theoretisch best zo zijn dat er iets verrassends aan de oppervlakte komt, en komen we ─ door kennis te nemen van de inhoud van die uitzending ─ iets aan de weet over andere vrouwen dan Eva Braun (1912-1945), welke met Dolle Dolfje ─ een der internationale, krankzinnige topcriminelen uit de eerste helft van de twintigste eeuw ─ eveneens nader in contact hebben gestaan, dat wil zeggen: die een meer dan oppervlakkige rol hebben gespeeld in zijn bestaan.
Een interessante trilogie over nazi-vrouwen ─ eerst separaat verschenen en later nog eens in een band met meer dan duizend bladzijden ─ hebben we voorgesteld op deze site, op 14 januari 2008.
Daarin komt, tussen talrijke andere kwalijke wezens van de vrouwelijke kunne, Hitlers nicht Gely voor, die depressief is geworden van alle bemoeizucht.

In 1929 stierf, op deze dag, Georges Clemenceau

Georges Clemenceau in
de periode 1879-1880.
Portret van Edouard Manet.

Tweeëntachtig jaar is het geleden dat op 24 november de Franse politicus en schrijver, Georges Eugène Benjamin Clemenceau, te Parijs is overleden. Hij was op 28 september in 1841 te Mouilleron-en-Pareds in de Vendée geboren. Zijn geboortestreek werd voornamelijk bewoond door streng-katholieke mensen, maar zijn familie gold als tegenstander van de clerus.
Georges Clemenceau groeide op in het voorvaderlijke kasteel; zijn vader was arts zoals dat met tal van de voorafgaande zonen in de geschiedenis van de familie het geval geweest is. Als gevolg van de rijkdom van, in ieder geval, deze generatie Clemenceaus oefende Georges' vader geen praktijk uit. Toch volgde hij in de voetsporen van zijn vader en ging hij eveneens medicijnen studeren, eerst te Nantes en daarna in de Franse hoofdstad. Tijdens die studieperiode kreeg hij een reputatie doordat hij zeer radicale pamfletten publiceerde. Hij was nog maar vierentwintig jaar toen hij promoveerde.
Hij zou zich in de politiek engageren en eveneens de letterkunde bedrijven. Over dat laatste kunt u binnenkort meer op één van onze andere cultuurwebsites lezen.

Arte-documentaire Eén kroon voor twee broers

Albert en Edward.

De Frans-Duitse cultuurzender Arte-tv presenteert op woensdag 23 november een Duitse documentaire van Claire Walding over koning Edward VIII (1894-1972), die in 1936 nog geen jaar koning is geweest. Hij heeft afstand gedaan van de troon, omdat hij in het huwelijk trad met de Amerikaanse Wallis Simpson (1896-1986), die echter reeds tweemaal was gescheiden. Edward werd opgevolgd door zijn jongere broer Albert, die ─ toen hij koning werd ─ George VI (1895-1952) ging heten. Zijn regeringsperiode begon op 11 december 1936; hij overleed op 6 februari 1952.
Wel had dit alles tot gevolg dat er een crisis in het Britse koningshuis is ontstaan.
De film uit 2009 ─ in HD-kwaliteit, op het beeldformaat 16:9 ─ die tot stand is gekomen in opdracht van de regionale zender Radio Berlin Brandeburg, wordt op genoemde datum uitgezonden via opgemelde televisiezender te zien tussen 20:15 uur en 21:05 uur.
Herhalingen zijn te zien op zaterdag 26 november, 's middags vanaf 15:55 uur, en op dinsdag 29 november, 's ochtends vanaf 10:55 uur.

Neurenbergse Processen startten deze dag in 1945

Een deel van de 24 beklaagden
tijdens het eerste Proces voor
Het Tribunaal van Neurenberg
in de periode 1945/1946.

Een goed half jaar nadat ook in Duitsland een einde aan de Tweede Wereldoorlog was gekomen, zijn in de Zuid-Duitse stad Neurenberg op 20 november 1945 de Processen begonnen voor het aldaar door de Geallieerden ─ die samen Duitsland bezet hielden ─ geïnstalleerde Tribunaal tegen de vierentwintig zogenoemde hoofddaders in de echelons der nationaal-socialistische misdadigers, die hele waslijsten aan de ergst denkbare strafbare feiten op hun naam hadden staan.
Op 1 oktober 1946 werden de vonnissen uitgesproken, en daarmee kon het Tribunaal worden ontbonden.
Neurenberg had een symbolische betekenis, vanwege de zogeheten Neurenbergse Wetten (Nürnberger Gesetze) tegen Joden en vanwege het feit dat aldaar de grote partijbijeenkomsten in de jaren werden georganiseerd. Van de bijeenkomst uit 1934 kunnen we nog altijd beelden zien in de door de met Hitler bevriende regisseuse Leny Riefenstahl (1902-2003) gedraaide documentaire Triumph des Willens uit 1935.

Andere tijden ─ Vermist: Michael Rockefeller

Dit jaar is het een halve eeuw geleden dat, eveneens in de maand november, de miljonairszoon Michael Rockefeller, tijdens een verblijf in het toenmalige Nederlands Nieuw Guinea, is verdwenen. Hij was de, in 1938 geboren, jongste zoon van VS-gouverneur Nelson Rockefeller.
Als gevolg van die verdwijning stonden grote delen van de VS-bevolking op hun achterste benen. De Nederlandse overheid heeft toen weliswaar alles ingezet wat beschikbaar was om de man te vinden, helaas onder resultaat. Wel kwamen allerlei theorieën bovendrijven: misschien was de jongeman wel verdronken, opgepeuzeld door krokodillen of verorberd door Papoea's. 
In 1964 werd Michael Rockefeller officieel doodverklaard.
Hans Goedkoop memoreert dat alles in de nieuwste aflevering van het NTR/VPRO-programma Andere Tijden, onder de titel Vermist: Michael Rockefeller. De bijdrage is te zien op Nederlands 2, op zondag 25 november, tussen 21:20 uur en 22:00 uur.
Op vrijdag 25 november, tussen 21:07 uur en 21:37 uur, is een herhaling te zien op het digitale kanaal Geschiedenis 24. Eventueel meer uit te zenden herhalingen, overdag en/of in de nachtelijke uren zullen te vinden zijn in de Programmagegevens van de digitale zender in kwestie.
Meer over de kwestie Michael Rockefeller valt te lezen op de site Odd News and Stories.

Alexander Selkirk: de ware Robinson Crusoe

Arte-televisie confronteert, al degenen, die dat willen, op zaterdag 19 november met de man die model stond voor de protagonist in één van de boeken welke tot de top van de standaardwerken van de romankunst der wereldliteratuur dienen te worden gerekend: Robinson Crusoe uit 1719, geschreven door Daniel Defoe (ca. 1660-1731).

Standbeeld van Alexander
Selkirk, op de plek waar zijn
huis zich bevond: Main Street,
Lower Largo Fife in Schotland.

De historische figuur ─ Alexander Selkirk (1676-1723), een zeeman ─ heeft werkelijk vier jaar doorgebracht op een onbewoond eiland. Hij is dan ook de centrale figuur in de documentaire van Jurgen Stumpfhaus. Die is op zoek gegaan naar sporen van die Mister Selkirk, op en om de Chileense eilandengroep die de naam Juan Fernandez-archipel draagt.
Er zou aldaar eveneens een schat verborgen liggen, die door Spaanse ontdekkingsreizigers is achtergelaten.
Uitzending van de documentaire is tussen 20:15 uur en 21:05 uur.

BBC Radio 3: The essay ─ Wat is Geschiedenis nu?

Edward Hallett Carr.

In 1961 heeft de Britse diplomaat en historicus Edward Hallett Casrr (1892-1982) het boek What is history? gepubliceerd. Dat zou een heel invloedrijk geschrift blijken.
Een halve eeuw na dato presenteert de Britse cultuurzender BBC Radio 3, gedurende vijf avonden, vanaf maandag 14 tot en met vrijdag 18 november ─ tussen 23:45 uur en middernacht onze tijd ─ in het vaste programmaonderdeel The essay, met als werktitel What is history today? een terugblik, hopelijk met vergezicht, naar aanleiding van dat boek.
Ongewtijfeld wordt het thema geschiedenis thans geheel anders behandeld dan een eeuw geleden en ook nog als een halve eeuw geleden, toen ik de lagere school bezocht. Maar men moet wel bedenken dat zelfs het thema historie een relatief onderwerp is, aangezien de opvattingen erover met de tijd mee evolueren. Over nog een eeuw is het immers allemaal weer heel anders.

Geheimen van het Derde Rijk: Hitler en het Geld

Op zondag 13 november zendt het tweede publieke Duitse televisienet ZDF de tweede aflevering uit van een driedelige reeks in het overkoepelende ZDF-programma History ─ een Duitse zender hoeft toch waarlijk niet te doen alsof het om een Yanken-programma gaat ─ van Guido Knopp.

Guido Knopp, onder
meer ZDF-historicus.

Het thema van de drie delen van de verleden zondag begonnen serie documentaires, onder de titel Geheimnisse des Dritten Reiches; de tweede aflevering daarvan, die deze zondag te zien zal zijn, luidt
Hitler und das Geld. Daarover is in het verleden door tal van historici al veel gezegd ─ en daarom menen sommige commentatoren dat deze nieuwe reeks overbodig is, omdat het thema inmiddels wel uitgemolken zou moeten zijn. Doch elke nieuwe toevoeging is vanzelfsprekend welkom. We zijn dan ook benieuwd of de legende dat Hitler vrijwel uitsluitend met Joods geld zo machtig kon blijven, nu ook eens duidelijk zal worden ontzenuwd.
Uitzending van deze bijdrage zal worden gerealiseerd tussen 23:30 uur op die bewuste avond en 00:15 uur in de nacht op maandag 14 november.

Op deze dag in 1821 werd Dostojevski geboren

Fjodor Michajlovitsj
Dostojevski (1821-1881),
in het jaar 1879.

Vandaag is het honderdnegentig jaar geleden dat de latere literaire reus Fjodor Michajlovitsj Dostojevski te Moskou werd geboren: 11 november 1821. Hij zou, als uitzonderlijk neurotisch wezen zijn plaats in de Russische letteren weten te veroveren met boeken die heden ten dage nog steeds actueel zijn, voornamelijk doordat ze gaan over de diepe krochten die in de ziel van mensen bestaan, welke in het dagelijks leven ─ althans oppervlakkig bezien ─ hun gewone gang zijn gegaan. Het beste voorbeeld daarvan is Boze geesten uit 1872, een omvangrijke roman uit die voor de Duitse televisie decennia geleden al is verfilmd als Die Dämonen en in die vorm enkele keren door dat instituut is uitgezonden, in diverse afleveringen.
Beroemder nog werd Dostojevski's roman Schuld en boete uit 1866, al moet gezegd dat de titel Misdaad en straf een betere vertaling is. En laten we, tussen al die verhalen en romans met intense diepgang en vol met melancholie, niet De gebroeders Karamazov uit 1881 vergeten, het laatste omvangrijke werk dat de schrijver heeft voltooid.
Fjodor Dostojevski overleed op 28 januari 1881 (oude tijdrekening; in de nieuwe tijdrekening is dat 9 februari) te Sint Petersburg, waar een grafmonument voor hem is opgericht.

Bewonderd en verafschuwd: Ronald Reagan

Twee termijnen
Arte-televisie zendt op woensdag 9 november, tussen 20:15 uur en 21:50 uur, de documentaire van Eugene Jarecki uit 2011, met de titel Ronald Reagan ─ geliebt und gehasst, over de veertigste president van de Verenigde Staten van Amerika (1911-2004), die twee achtereenvolgende termijnen van vier jaar de functie van president van de VS heeft vervuld: van 1981-1989.

Ronald Reagan en zijn tweede
echtgnote Nancy. Foto van de
Ronald Reagan Library.

In deze documentaire wordt onderzocht hoe de ontwikkeling van deze erbarmelijk-miserabele Hollywood acteur is verlopen totdat hij de grootste rol van zijn leven mocht spelen: doen alsof hij de rol van presidentje in een soap opera moest vervullen. In die functie werd hij enerzijds intens geliefd, maar tegelijkertijd, zij het wel door anderen, verafschuwd. De man was een idool en dat heeft, volgens de maker van de documentaire, mythische vormen aangenomen.

Reagan-brief aan Amerikaanse bevolking
In 1994 heeft deze Ronald Reagan in een brief aan het Amerikaanse volk laten weten dat hij aan de ziekte van Alzheimer leed en dat hij zich daarom uit het openbare leven had teruggetrokken. De symptomen van dit syndroom zouden in hevigheid toenemen totdat hij op   in 2004, 93 jaar oud, is overleden.
Arte-tv zal deze documentaire in HD-kwaliteit, op het beeldformaat 16:9, snel nog tweemaal herhalen: op zaterdag 12 november, 's middags om 16:05 uur en op dinsdag 22 november, 's ochtends om 10:00 uur

7 november 1879: geboortedag van Leon Trotski

Ljev Bronstein, zich noemende
en schrijvende Leon Trotski.

Op deze dag in 1879 werd de Rus Ljev Davidovitsj Bronstein te Janivka in de Oekraine geboren. Aan hem wordt in de meeste geschiedenisboeken ─ met name in de hoofdstukken over Rusland en de Revolutie ─ als Leon Trotski gerefereerd, omdat hij zichzelf zo noemde. Deze man was degene die de permanente revolutie heeft gepredikt, en die samen met Vladimir Iljitsj Oeljanov (1870-1924) ─ die bij ons bekend is onder de naam Lenin ─ de Russische Oktoberrevolutie heeft georganiseerd. Hij werd hoofd van het Rode Leger. Later kwam hij met collega's in conflict, met name met de heer Dzjoegasjvili, die we beter kennen onder de naam Josif Vissarionovitsj Stalin (1870-1953). Hij zette in 1929 zijn revolutie-gezel Trotski uit het Politbureau en wees hem tevens het land ─ dat inmiddels de naam Unie van Socialistische Sovjetrepublieken droeg ─ uit. Trotski vertrok naar Mexico, waar hij op 21 augustus 1940 door een huurmoordenaar om het leven werd gebracht. Velen wezen in de richting van het Kremlin, en met nadruk naar eerder genoemde Stalin.

Docu over Maria, die geldt als moeder van Christus

Katholieken noemen hun zeer vereerde historische figuur dikwijls "moeder van God", en smeken haar te bidden voor "ons zondaars, nu en in het uur van onze dood". Minder door emotie gedreven gelovigen, en die zijn dan veelal niet katholiek, noemen haar "moeder van Jezus" of de "moeder van Christus".
In de Franse documentaire getiteld Maria, Mutter Christi, uit 2010 van Dominique Gros, die als bijdrage van Arte France door Arte-televisie zal worden uitgezonden op vrijdag 4 november vanaf 22:35 uur, en eindigend in de nacht op zaterdag 5 november om ongeveer 00:15 uur, kunnen we een zoektocht volgen naar de ware identiteit van deze moeder van Jezus; zij is één van de krachtigste symbolische figuren uit de geschiedenis van de westerse wereld. Wat komt die vrouw veelvuldig voor in tal van illustraties en op klassieke schilderijen in overvloed.
De documentaire in HD-kwaliteit, op het beeldformaat 16:9, voorzien van stereofonisch geluid, zal worden herhaald op dinsdag 22 november, 's nachts vanaf 01:15 uur.
__________
Afbeelding: De verkondiging van de Blijde Boodschap door een engel aan Maria; te zien in het schilderij uit 1644 van Philippe de Champaigne (1602-1674): L'Annunciation.

Arte-tv: Documentaire over nazi-gifgas Zyklon B

Blik met Zyklon B.

Arte-televisie biedt op woensdag 2 november de mogelijkheid om kennis te nemen van de inhoud van een documentaire over Zyklon B, het gifgas dat in 1941 eerst op krijgsgevangenen werd getest en vervolgens in de gaskamers van concentratiekampen werd gebruikt om miljoenen mensen die aldaar gevangen werden gehouden ─ vooral Joden ─ van het leven te beroven. Zyklon B is een granulaat waardoor zwaar giftig blauwzuur vrijkomt.
De geheime informatie over de productie ervan in Duitsland was relatief vroeg bekend bij de Amerikanen, die dit feit gewoon bekend hebben gemaakt. In de documentaire Der Spion vom Pariser Platz ─ Wie die Amerikaner von Hitlers Giftgas erfuhren wordt aan die aspecten aandacht besteed. Deze film is te zien tussen 20:15 uur en 21:05 uur.
Deze film uit 2010 die door Egmont R. Koch en Scott Christianson is gerealiseerd voor de regionale Duitse televisiezender WDR, wordt uitgezonden in HD-kwaliteit, op het beeldformaat 16:9. Twee herhalingen op korte termijn staan gepland: de eerste op zaterdag 5 november, 's middags vanaf 16:00 uur, de tweede op dinsdag 8 november in de ochtend vanaf 10:00 uur.

Portret van Claus Schenk, Graf von Stauffenberg

Postzegel van 20 Pfennig, van  de
Bundesrepublik Deutschland ter
gelegenheid van 20 juli 1944,
uitgegeven op 20 juli 1964.

Het tweede publieke Duitse televisienet ZDF presenteert op dinsdag 1 november 2011, tussen 22:00 uur en 22:45 uur, een portret van de nog steeds befaamde Duitse militair kolonel Claus Schenk, Graf von Stauffenberg, die werd geboren op 15 november 1907.
In 1944, op de inmiddels legendarische datum 20 juli, heeft Stauffenberg een mislukte aanslag gepleegd op Adolf Hitler, met desastrueze gevolgen, mede voor Stauffenberg zelf, die op 21 juli met tal van anderen, die in het complot zaten, werd terechtgesteld.
Over deze kolonel en de 20ste juli zijn tal van artikelen en boeken gepubliceerd, verspreid over de hele wereld.
Tevens is die aanslag direct of indirect, soms alleen zijdelings, onderwerp van een televisieserie en speelfilms geworden.
Een voorbeeld uit die laatste categorie wordt voorafgaande aan de uitzending van het Stauffenberg-portret uitgezonden door het ZDF. Aangezien het daarbij gaat om een nagesynchroniseerde film, welke in een dergelijk kader geen bijdrage van belang levert, omdat er dan sprake is van debilisering, zullen we daar niet nadere op ingaan, mede doordat de hoofdrol wordt gespeeld door iemand, die Scientology propageert,  een sektarisch instituut dat volgens de Duitse onderzoekster, Frau Caberta, als criminele organisatie dient te worden gekwalificeerd.
In het ZDF-Nachtprogramm van dinsdag 1 op woensdag 2 november worden die Stauffenberg-programma's nogmaals uitgezonden.

Drie avonden voorgelezen uit Die Waffen nieder

Bertha von Suttner
(1843-1914). Foto
genomen in 1906.

In de programmareeks Am Abend vorgelesen dat gewoonlijk elke werkdag 's avonds tussen 22:05 uur en 22:35 uur door de Duitse regionale radiozender NDR Kultur wordt uitgezonden, kunnen geïnteresseerden drie avonden achtereen luisteren naar een inmiddels historische opname waarin Marianne Kehlau (1925-2002), die niet alleen als toneelspeelster op de planken stond, maar tevens werkzaam was als hoorspel-actrice en als stem voor nasynchronisatie van films ─ een weerzinwekkend-heilloos gebeuren dat de debilisering in ernstige mate in de hand werkt ─, die zal voorlezen uit het boek Die Waffen nieder, een pacifistische document van de in 1843 te Praag geboren Bertha Sophie Felicitas, barones von Suttner, afstammeling uit een Boheemse adellijke familie, die zich relatief snel tot het gedachtegoed van het pacifisme voelde aangetrokken. Ze vervulde talrijke functies in het openbare leven. Onder meer was ze enige tijd secretaresse van Alfred Nobel (1833-1896), die haar zeer bewonderde.
In 1905 werd voor de vijfde keer de Nobelprijs voor de Vrede uitgereikt, en voor de eerste keer aan een vrouw: Bertha von Suttner viel die eer te beurt.

In 1899 heeft deze haar levensgeschiedenis op schrift gesteld als Die Waffen nieder, een boek dat in het daarop volgende jaar in Dresden is verschenen bij E. Pierson's Verlag (Inhaber Richard Liecke, königlich-kaiserlicher Verlagsbuchhändler). Dit geschrift bereikte hoge oplagen, mede in vertalingen.
Op maandag 31 oktober, dinsdag 1 november en woensdag 2 november kunt u, steeds een half uur luisteren naar delen uit genoemd boek.

Op deze dag in 1938 was The War of the worlds

Orson Welles in 1937.

Gefopt!
Op 30 oktober 1938 werd op één van de radiozenders in het toenmalige Amerika het hoorspel The war of the worlds, naar het gelijknamige boek uit 1898 van de Britse auteur Herbert George Wells (1866-1946) uitgezonden door acteur (en nog zo veel meer) Orson Welles (1915-1985) , als een soort begeleidend verschijnsel bij het fenomeen Halloween.
Wat daarvan het gevolg was, kunt u lezen in een artikel van zaterdag 26 juli 2008,over de speelfilm met die titel, van Steven Spielberg, op onze zustersite Tempel der letteren.

Eeuwenoude, Groninger tegels met poesen

Op de website van Groninganus kunt u van alles en nog wat vinden: uit een ver verleden tot dingen van gisteren: een foto van een zonsondergang of van een uithangteken uit de dagen van weleer, en dat alles wordt door één man onderhouden: Groninganus, wiens burgerlijke naam wij voor een iegelijk angstvallig geheim houden.
De hierboven afgebeelde tegel kent een verhaal dat genoemde Groninganus op zijn site vertelt in een bijdrage van 21 oktober. Hij stelt u daarin nog een tweede tegel voor en doet de oproep de verschillen te zoeken. Om dat te kunnen doen, dient u wel de site zelf te bezoeken, want daar staan de beide tegels in het artikel afgebeeld. Eén van de reacties op deze oproep luidde dat de auteur er beter aan zou hebben gedaan de overeenkomsten te (laten) zoeken. Het zij zo: elk z'n meug.

Geboortedag, in 1632: Anthonie van Leeuwenhoek

Anthonie van Leeuwenhoek, omstreeks 1680; 
olieverf op doek, op het formaat 45 x 47,5 cm; 
geschilderd door Jan Verkoje (1650-1693).

Een van de grootste Nederlanders die heeft geleefd, is zonder twijfel de zakenman/wetenschapper Anthonie van Leeuwenhoek, die op deze dag, 24 oktober in 1632 werd geboren en goed negentig jaar is geworden. De man heeft zoveel gedaan voor de ontwikkeling van de wetenschap, en met name de microbiologie ─ die veel invloed heeft gehad op de verdere uitbouw van de kennis van het menselijk lichaam en zijn ziekten en de strijd tegen die ziekten binnen diverse disciplines van de geneeskunde.
Iets meer over deze wetenschapper en een afbeelding van zijn microscopen kunt u vinden op onze zustersite Tempel der Wetenschappen in een bijdrage van heden.
Naast de genoemde kwalificaties moeten we volledigheidshalve ook nog wijzen op het feit dat de man ook optrad als landmeter, glasblazer en wijnroeier.

Vandaag in 1833 werd Alfred Nobel geboren

Alfred Nobel.

Heden is het honderd en achtenzeventig jaar geleden dat Alfred Bernhard Nobel werd geboren, de latere chemicus en fabrikant, die één en ander aan uitvindingen op zijn naam heeft staan, waarvan de bekendste dynamiet is (1867) dat hij zelf ging fabriceren, en dat hem de bijnaam Lord dynamite opleverde. Als gevolg van de internationale toepassing ervan en de dubieuze reputatie die deze springstof al snel heeft gekregen, is min of meer ondergesneeuwd dat de man ook nog andere explosieven heeft uitgevonden. Een biografie over deze geleerde kreeg de passende titel Alfred Nobel ─ onrust om dynamiet. Hij overleed in 1896.
De laatste weken komen we zijn naam steeds weer tegen in verband met de uitreiking van de naar hem genoemde prijzen.
Vrijwel niemand is zich bewust van het feit dat de man ook nog toneelschrijver was. Van zijn hand is het drama Nemesis verschenen, over Beatrice Cenci, deels geïnspireerd op het stuk The Cenci uit 1819 van Percy Bysshe Shelley (1792-1822).
Het stuk, dat werd gedrukt toen Nobel reeds op zijn sterfbed lag gold als dermate scha(n)delijk dat het onmiddellijk na zijn overlijden werd vernietigd. Pas in onze eeuw, acht jaar geleden, verscheen er weer een uitgave, deze keer tweetalig: Zweeds-Esperanto.

Een datum vol uiteenlopende gebeurtenissen

Als we het over 20 oktober hebben en ons afvragen of die dag in de geschiedenis van grote betekenis is geweest en daar enige aandacht aan besteden, kunnen we al snel tot de conclusie komen dat er heel wat gebeurd is in de loop der tijden, dat we met die datum in verband kunnen brengen.

Acteur Bela Lugosi.

Op 20 oktober in 1818 hebben Britten en Amerikanen gemeenschappelijk het besluit genomen dat de 43ste breedtegraad de grens tussen Canada en de Verenigde Staten zal vormen. Vier jaar later is de eerste editie van de Britse krant The Sunday Times verschenen. En zestig jaar nadien werd de later als acteur internationaal vermaardheid verwervende Bela Lugosi (1882-1956) geboren.
Daar kan de meest actuele, en voor heel wat miljoenen mensen verheugende historische gebeurtenis op deze dag zelf, in 2011 (dat rijmt!) worden toegevoegd: de dood van de Lybische krankzinnige dictator Moeammar Khaddafi (geboren in 1942).