De zeer genante jaren tachtig in Groot-Brittannië

Vrijdag 4 juni zal BBC Two Television opnieuw een aflevering uitzenden van het programma The grumpy guide to . . . Deze keer is het thema The eighties. Daarin wordt een algemene blik geworpen op de jaren tachtig van de vorige eeuw, die onder meer worden gezien als één der meest genante decennia uit de geschiedenis van het land dat al lang niet meer het Britannia was dat zichzelf kon beschouwen als de natie met de heerschappij over de wereldzeeën: "Britannia rulesthe waves", hetgeen slechts is voorbehouden aan één dag per jaar: op het podium van de Londense Albert Hall als elke bezoeker het uit volle borst meezingt met de uitvoerenden op het podium.

Het afschuwelijke wezen dat door velen wordt beschouwd als een monster zonder waarde, en in ieder geval zonder een greintje empathie: Margaret Thatcher regeerde toen het grote eiland aan de westelijke overzijde van de Noordzee. Op niet-politiek terrein zijn er toen ook enkele punten gescoord: de New Romantics waren in die dagen dè meesters van de popmuziek, en young urban people (de yups) kregen de beschikking over een nieuw speelgoed: de filofax, een zogeheten personal organizer in portefeuille-formaat.
De uitzending wordt gerealiseerd laat op de avond tussen 23:00 uur en 23:00 uur onze tijd.
Het programma zal ongetwijfeld binnen niet al te lange tijd eens, in de nachtelijke uren of zo, worden herhaald.
__________
Afbeelding: de filofax.

Theodor Herzl en zijn boek Der Judenstaat uit 1895 maandagavond in een ZDF-documentaire

Deels gedramatiseerd
Op maandag 24 mei presenteert de tweede publieke Duitse televisiezender (ZDF) — tussen 18:15 uur en 19:00 uur — een documentaire met gedramatiseerde elementen onder de titel Der Traum vom Gelobten Land over de Joodse journalist Theodor Herzl (1860-1904), die tegen het einde van de negentiende eeuw in Europa een groeiend antisemitisme signaleerde. Als Auslöser daarvoor fungeerde de Dreyfus-affaire in Frankrijk, waarover Herzl verslagen schreef voor de Weense krant Die Neue Presse. Voor die krant was hij werkzaam als correspondent te Parijs.
In Herzls optiek was het voor Joden niet voldoende om verdere assimilatie na te streven, en daarom vond hij dat er slchts één oplossing voor de Joden bestond: een eigen staat. Daartoe schreef hij in 1895 het utopisch-realistische boek Der Judenstaat, waarmee hij de grondlegger van het moderne zionisme werd.
Weliswaar bestonden er reeds geruime tijd — zo'n twee millennia — dergelijke gedachten, die alle eveneens waren ontstaan als gevolg van de diaspora waarin Joden al die eeuwen leefden.

Wereldcongres
Bij Herzl bleef het echter niet bij ideeën: hij maakte er werk van, allereerst door in Basel (1897) het eerste Zionistische Wereldcongres te organiseren. De afgevaardigden uit Oost-Europa maakten duidelijk dat zij Palestina als de ideale ruimte voor het realiseren van die wens beschouwden — op godsdienstige gronden.
In de overwegingen van Theodor Herzl was Palestina weliswaar eveneens een optie, maar daarnaast werd ook Argentinië betrokken in zijn beschouwingen. Door toedoen van de Britse minister van Koloniën kwam Oeganda op de agenda en daarmee vond Herzl dat ook dit land land tot de mogelijkheden behoorde. Op het Zesde Congres van de Zionisten (1903) zette hij het punt op de Agenda en stelde hij zelf inderdaad Oeganda voor, maar voor dat plan kreeg hij geen steun, en werd op het daarna gehouden Congres definitief voor Palestina gekozen.
Herzl werkte weliswaar als journalist, maar door zijn opleiding was hij jurist en heeft hij zich geprofileerd als diplomaat,waardoor hij in aanraking kwam met staatslieden, politici en zakenmensen, bij wie hij kon lobbyen. Een der directe gevolgen daarvan was de oprichting van de Jewish Council Trust, een instituut dat geld inzamelde om te gebruiken voor grondaankopen in het gewenste beloofde land.

Kaiser Wilhelm II
In 1898 had er bij Jeruzalem een ontmoeting plaats tussen de toenmalige Duitse keizer Wilhelm II. De majestei maakte een rondreis door het Midden-Oosten en deed ook die plaats aan. Hoewel die Duitse monarch niet bepaald te boek stond als een vriend van de Joden, bewonderde Herzl hem toch vanwege diens grote verdienste: het bijeenhouden van het Duitse rijk dat toen nog uit veel kleine staatjes van uiteenlopende structuur bestond.
Het plan van Theodor Herzl viel bij de Duitse keizer in goede aarde, maar dat vond zijn oorsprong in het feit dat de man in zijn staat de Joden liever kwijt dan rijk was. Mede doordat Herzl het Duits als officiële taal in Palestina wilde invoeren, zag Kaiser Wilhelm daarin een mogelijkheid tot uitbreiding van zijn invloed in die regio.
In de bij gedeelten als drama uitgevoerde documentaire worden niet alleen het leven en de werkzaamheden van Theodor Herzl voor de kijkers uiteengezet, maar worden tevens zijn sporen aan een nader onderzoek onderworpen. In Israël gebeurt het laatste onder meer op de Herzl-heuvel waarzich diens graf bevindt nadat zijn stoffelijke resten in 1949 met het eerste El Al-vlucht naar de nieuwe Joodse staat waren vervoerd.
Op dat graf staat de tekst Wenn ihr wollt, ist es kein Märchen.
____________
Afbeeldingen
1. Voorzijde (met buikbandje) van de nieuwste Duitse uitgave van het boek Der Judenstaat van Theodor Herzl, voor het eerst verschenen in 1895. Deze editie is uitgegeven in verband met een jubileum van Uitgeverij Manesse (Zürich/München).
2. Foto van Theodor Herzl uit 1897, genomen in Basel, ten tijde van het Eerste Zionistische Wereldcongres. 

Historisch drama Dresden op 5 mei via ZDF

Speelfilm 
Anna Mauth is verpleegster en werkzaam in een ziekenhuis in de Duitse stad Dresen, aan het begin van het jaar 1945. Als gevolg van het oprukken van het Russische Rode Leger via Polen in de richting van Duitsland, raken diverse Duitse soldaten gewond; veel van hen worden naar dat ziekenhuis in Dresden gebracht waar Anna Mauth werkt. Zij is in het persoonlijke vlak helemaal niet geïnteresseerd in soldaten die zijn betrokken bij aanvallen op haar vaderland. Dat verandert echter spoorslags zodra ze in aanraking komt met een Engelse piloot die blijkt te zijn neergestort; dan raakt ze helemaal in de ban van de liefde. Dit is de synopsis van een historisch drama met de korte — maar in het kader van de gebeurtenissen — veelzeggende titel Dresden. 
Het is een rolprent uit 2006 van Roland Suso Richter (geboren 1961) over de bombardementen op die stad, begin 1945. De protagonisten in het verhaal worden vertolkt door Felicitas Woll (geboren 1980), John Light (geboren 1964) en Benjamin Sadler (geboren 1971).
De rolprent wordt op woensdag 5 mei, tussen 20;15 uur en 22:40 uur, uitgezonden door het tweede publieke Duitse telvisienet ZDF.


Afbeelding: Regisseur Roland Suso Richter.

Nederlandse schrijvers in Beïnvloed en bewogen

In deze periode van het jaar — en dat al meer dan zes decennia — wordt in ieder geval in ons land, in vrijwel alle lagen van de bevolking teruggekeken op de bevrijding van 1945 en de daaraan voorafgaande periode vanaf het begin van de Tweede Wereldoorlog in september 1939, of tot eind januari 1933 toen Hitler rijkskanselier van het oostelijke buurland werd en daarmee de fatale loop van twaalf jaar weerzinwekkend-bruine geschiedenis van Europa en zelfs daarbuiten onomkeerbaar is geworden. In veel gevallen komen mensen aan het woord welke die periode bewust hebben meegemaakt en nu nog in leven zijn.
In het programma Beïnvloed en bewogen dat op dinsdag 4 mei door het Nederlandse digitale themakanaal Geschiedenis 24 zal worden uitgezonden, komen drie oudere Nederlanders aan het woord welke direct en indirect te maken hebben met literatuur: de journalist en essayist Jan Blokker (geboren 27 mei 1927), de journalist en essayist Henk Hofland (geboren 20 juli 1927), en de romancier en essayist Harry Mulisch (geboren 29 juli 1927). 
Deze drie halen herinneringen op aan hun jeugd ten tijde van de Tweede Wereldoorlog.
Deze film is te zien op dinsdag 4 mei, tussen 21:00 uur en 21:43 uur. Voor eventuele herhalingen in de nachtelijke uren en overdag zij verwezen naar de informatie die beschikbaar is op gids.vpro.nl.
____________
Afbeeldingen
1. Essayist en journalist Henk Hofland.
2. Romancier en essayist Harry Mulisch.

Het Venlo-incident — zeventig jaar later in film

Op 9 november 1939 werden twee Engelse geheim agenten, een luitenant van het Nederlandse leger en een privé-chauffeur, door een SS-commando ontvoerd. Die gebeurtenis werd bekend onder de naam Venlo-incident. Hitler zag daarin de aanleiding om Nederland binnen te vallen, ook al had hij aan koningin Wilhelmina beloofd dat Nederland, net als tijdens de Eerste Wereldoorlog, neutraal kon blijven.
In 2009 heeft Jeroen van Kroonenberg een documentaire gemaakt over deze gebeurtenis. Die film wordt op zondag 2 mei via het digitale televisiekanaal Geschiedenis 24 uitgezonden tussen 17:36 uur en 18:43 uur. Een herhaling wordt, op dezelfde zender, gepresenteerd op woensdag 5 mei, tussen 20:36 uur en 21:43 uur.
Voor eventuele verdere herhalingen, in de uren tussen middernacht en ongeveer 18:00 uur in de namiddag/vroege avond, gedurende de resterende werkdagen van de komende week, zij hier verwezen naar gids.vpro.nl.

Heden speciale Bijlage De laatsten van 'Trouw'

In onze bijdrage van donderdag 29 april hebben we gewezen op de gratis dvd over de Tweede Wereldoorlog, die heden bij het dagblad Trouw gratis wordt verstrekt. Dat is inderdaad het geval, en daarnaast is de krant heden voorzien van een extra, losse Bijlage getiteld De laatsten van Trouw. Die bijlage van 20 pagina's is geheel gewijd aan Trouw in de Tweede Wereldoorlog, aaan verspreiders en koeriersters, die vertellen hoe ze als tieners en jonge twintigers zijn beland in dat verzetswerk. We kunnen lezen wat er allemaal bij kwam kijken om die wijdvertakte organisatie overeind te houden. Tevens blijkt dat het tussen de medewerkers van de redactie en de verspreiders niet altijd pais en vree was en dat er ruzie is ontstaan over de vraag wie de baas was en welke koers het medium moest varen. Ook kunnen we lezen dat medewerkers van Trouw betrokken zijn geweest bij het gewapend verzet, en dat men is doorgegaan ondanks dat er betrokkenen werden gevangen genomen en zelfs geëxecuteerd.

Op de voorpagina zijn elf foto's afgedrukt van mensen, thans in bijna alle gevallen tachtig plus, en daarvan enkelen die in hun tiende decennium bestaan. Zij kijken terug en vertellen; bij hun verhalen zijn foto's afgedrukt van nu. Het geheel is een eerbetoon aan hen, die nu nog leven en, vanzelfsprekend, aan de gevallenen en aan diegenen die na de Tweede Wereldoorlog zijn overleden.

Alleen de acherpagina wordt ingenomen door een advertentie, en die betreft de dvd-reeks over de Tweede Wereldoorlog, waarvan de krant vandaag aan abonnees en kopers van een los nummer de eerste cadeau doet.

Trouw zaterdag met dvd Tweede Wereldoorlog

Aanstaande zaterdag, 1 mei, zal bij het ochtendblad Trouw een gratis dvd worden verstrekt over de Tweede Wereldoorlog, in kleuren en zogeheten High Definition-kwaliteit. Net als dat het geval was met het gratis kunstboek dat verleden zaterdag bij de Volkskrant werd verstrekt, maakt deze dvd deel uit van een omvangrijkere reeks die de lezers van Trouw voor een speciale prijs kunnen verwerven. Degenen die op straat trachten nieuwe abonnees te werven voor die krant — afwisselend met andere bladen uit hetzelfde concern — lieten de afgelopen dagen, althans in het centrum van mijn woonplaats, de mensen die zij trachtten te verleiden, een hele serie dvd's zien over het genoemde thema.
Er wordt vanuit het uitgeversbedrijf flink wat ondernomen om de burgers bij de leesles te houden, in eerste instantie via dagbladen, en die gratis stunts kunnen er, in het gunstigste geval, voor zorgen dat de lezers verder kijken dan de marge van de krant(en) in kwestie breed is.

Arte thema-avond zondag over Duitse capitulatie

Speelfilm en documentaire
Zondag 25 april heeft Arte-televisie de tijd tussen 20:15 uur en 23:40 uur greserveerd voor weer een Themenabend, die deze keer over de capitulatie van Nazi-Duitsland gaat.
Hoewel een thema-avond van Arte gewoonlijk uit drie onderdelen bestaat — waarvan het laatste in de vorm van een disussie —, is het geheel deze keer opgesplitst in twee afdelingen: een speelfilm en een documentaire, waar in beide de persoon van Dolle Dolfje, de Führer genaamd Hitler centraal staat.

De speelfilm is Der Untergang een historisch oorlogsdrama uit 2004 van Oliver Hirschbiegel (geb. 1957) over de laatste dagen van de supermofse dictator, gebaseerd op de memoires van Traudl Junge, die tot het laatst fungeerde als secretaresse van krankzinnige leider en tot kort voor het einde nog positieve, sympathieke aspecten in zijn persoonlijkheid en optreden heeft beleefd.

Verlies aan realiteitszin
In de rolprent worden Hitler en de meest belangrijke figuren uit zijn staf uitgebeeld als wezens die elk besef voor de — zeer pijnlijke — realiteit hebben verloren. Juist die elementen krijgen de kijkers te zien, waardoor ze in ieder geval wel worden geconfronteerd met de dimensie(s) van de talrijke vormen van destructie, de totale gevoelloosheid  en de complete onverschilligheid ten opzichte van de Duitsers, en in allereerste instantie de burgers van Berlijn.
Bij de positieve aspecten van de film komt echter ook een element om de hoek kijken dat een niet gering gevaar in zich bergt: het feit dat Hitler hier en daar wordt voorgesteld als iemand me normaal-menselijke tekortkomingen. En zulks mist zijn uitwerking niet: veel kijkers zullen — al dan niet subliminaal — worden beïnvloed, en de conclusie trekken dat Hitler toch niet zo'n heel verschrikkelijk monster was als wel wordt beweerd. 

Voortreffelijke invulling
Overigens zijn de rollen in de film Der Untergang uitstekend ingevuld, waarbij veel lof dient uit te gaan naar van oorsprong Zwitserse acteur Bruno Ganz (geb. 1941) — de zoveelste film-Hitler van Duitse bodem —, die in ieder geval een heel wat aanvaardbaardere Führer heeft neergezet dan Tobias Moretti in zijn versie van de Führer in de semi-documentaire Speer und Er uit 2005 van Heinrich Breloer.

Liefdespost
In aansluiting op de speelfilm — die een lengte heeft van twee uur en vijfentwintig minuten heeft— wordt de thema-avond om 22;40 uur voortgezet met een documentaire: Lieber Onkel Hitler — Briefe an den Führer. Deze bijdrage behandelt een archief in Moskou waar zich maar liefst tienduizend kleine liefdesbrieven en andersoortige, zogenoemde fanpost bevinden. Het belang van deze collectie is onder meer het beeld dat deze verschaft over de bijna grenzeloze populariteit van het Krankzinnige Beest uit de Afgrond.
Om 23:40 uur is de thema-avond alweer voorbij.
____________
Afbeeldingen 
1. Regisseur Oliver Hirschbiegel (foto genomen te Wenen in 2009).
2. Bruno Ganz als Dolle Dolf in Der Untergang.

Pim Fortuyn in twee afleveringen Andere tijden

Een tweeluik herhaald
Op woensdag 21 april zendt het digitale kanaal Geschiedenis 24 twee afleveringen achter elkaar uit van het VPRO/NPS-programma Andere tijden uit onder de titel Pim en zijn volk. Voor wie de dagen van het opvallende optreden van deze gefrustreerde man uit de zijlijn in die context heeft meegemaakt, zal direct begrijpen dat die titel een dubbele bodem heeft. 

In het eerste deel van dit tweeluik wordt aandacht besteed aan de manier waarop Pim Fortuyn (1948-2002) een uiterlijke metamorfose liet plaatshebben: hij veranderde van een tamelijk onbekende academicus die zich onderscheidde door enorm af te geven op het bestaande bestel, dat hij kennelijk niet echt goed had bestudeerd. Als hij dat wel had gedaan, zou blijken dat hij veel van dat alles zelf ook zo zou willen doen. Maar zijn markante optreden was er dan ook vooral op gericht om zelf niet alleen in de schijnwerpers te komen, al was — een niet zelden pijnlijke — ijdelheid hem niet vreemd. In dat opzicht deugde hij wel voor het vak van politicus. Allengs wist hij de aandacht zo op zich te vestigen dat hij uit de reacties meende te kunnen — of wellicht zelfs moeten — opmaken dat hij de (toen) eerstvolgende minister-president van ons land zou worden. Een parallel met onze hedendaagse criticaster jegens het politieke bedrijf — die er zelf vast en zeker een nog grotere chaos en ellende van zou maken — valt niet te missen, zeker als je beseft dat die in het verre buitenland al heeft aangekondigd de huidige nieuwe premier te worden. Maar dat zal evenmin werkelijkheid worden gerealiseerd als dat voor Fortuyn was weggelegd.
Die eerste aflevering wordt uitgezonden tussen 21:43 en 22:09 uur.

Grote aantrekkingskracht
Het soort populist dat Fortuyn uitbeeldde, mag er altijd wel op rekenen voor vele mensen — van allerlei slag — aantrekkelijk te zijn: niet alleen om een 'tegenstem' op uit te brengen, maar tevens in de, al dan niet terechte, overtuiging dat er bij voldoende stemmen vóór zo'n volksmenner wel ruimte zou zijn voor grote veranderingen, die dan tevens verbeteringen zouden blijken te zijn, doch net als in de eerste jaren van deze eeuw hoeft men daarop ook nu niet meer dan vage hoop te koesteren.
In de tweede aflvering van Andere tijden, die tussen 22:09 uur en 22:37 uur zal worden voorgesteld, komen mensen aan het woord die in Pim Fortuyn de nieuwe leider zagen, die ook werkelijk in staat zou blijken Nederland te veranderen.

Maarten van Rossem over populisme vandaag de dag
In zijn onlangs verschenen boek Waarom is de burger boos analyseert historicus Maarten van Rossem het in ons land is gekomen tot het wijd verbreide fenomeen boze burger. En het zou dan ook niemand mogen verbazen als diegene verneemt dat een groot deel van dat boek is gewijd aan opkomst, optreden en ondergang van de Nederlands politicus genaamd Pim Fortuyn. Als men dat boek heeft gelezen, is er niets meer onduidelijk over de oorzaken en achtergronden van dat hedendaagse populisme dat de politieke verhoudingen in Den Haag zo intens verziekt. En derhalve komen ook figuren als Wilders en Verdonk op enkele bladzijden van Van Rossems boek voor, maar heeft de schrijver het met nadruk over Fortuyn omdat met zijn verschijnen op het politieke toneel van ons land de snelle wending van een groot deel van onze burgerij naar een niet gering obscurantisme van diens kongsi een feit is geworden en  alleen als gevolg daarvan een persoon als de oogkleppenhouder die Wilders ons voorspeelt de kans heeft gekregen zoveel aandacht voor zichzelf te genereren.

Uitdaging voor de gevestigde orde en dito partijen
Vanzelfsprekend is er op veel plaatsen in de wereld een bepaalde voedingsbodem aanwezig voor extremen in maatschappij en politiek. Dat die vruchtbare grond in Nederland zich zo snel zou weten uit te breiden na het beschamende einde van de politieke stroming LPF (Lijst Pim Fortuyn) is bepaald geen teken van een kleurrijk politiek spectrum in onze residentie met de beide kamers van het parlement; sterker nog: het is een bewijs van geestelijke armoe. In die instituten, maar voornamelijk in de Tweede Kamer, zijn figuren als Verdonk en Wilders ertoe gekomen hun dwaasheden ten beste te geven en hun verachting jegens cultuur en kunsten breed uit te meten.
Daarvan worden, net als in de gedeelten over Pim Fortuyn, duidelijke woorden gesproken in het boek van Maarten van Rossem, dat alleen al daardoor voldoende aanleiding biedt om het u in volle overtuiging u aan het hart te leggen in dit boek te lezen over de huidige, nadrukkelijk éénentwintigste eeuwse verschijningsvormen van deze kwalijke ontwikkelingen binnen de huidige Nederlandse politiek. En u zult er een completer beeld van de mens en politicus Pim Fortuyn aan overhouden.
__________
Maarten van Rossem: Waarom is de burger boos — over hedendaags populisme.  126 pag., paperback, Amsterdam, februari 2010. Nieuw Amsterdam Uitgevers. ISBN 978-90-468 0705 7.

NL- televisie in het teken van Kamp Westerbork

Vijf onderdelen
Op maandag 12 april is het vijfenzestig jaar geleden dat het Kamp Westerbork door Canadese militairen werd bevrijd. Dit feit wordt herdacht door middel van een bijeenkomst op het terrein van die Drentse plaats en met een reeks herhalingen van televisie-documentaires.
De bijeenkomst te Westerbork wordt rechtstreeks uitgezonden door de NOS via Nederland 1, tussen 12:45 uur en 15:00 uur.
Het avondprogramma van het digitale televisiekanaal Geschiedenis 24 staat eveneens geheel in het teken van toestanden en gebeurtenissen in en om Kamp Wsterbork gedurende de bezettingsjaren.

Settela
De avond opent om 20:35 uur met de documentaire uit 1994, Settela, gezicht van het verleden, van Cherry Duyns. Het is een zoektocht naar de identiteit van het meisje met het hoofddoekje dat te zien is in de Westerbork-film van Rudolf Breslauer. Ze kijkt uit een treinwagon en is in die vorm een bekend beeld geworden en gebleven, waarmee ze tot symbool van de jodenvervolging is geworden. Het onderzoek heeft uitgewezen dat het de toen negenjarige Settela Steinbach is, een zigeunermeisje dat haar dood tegemoet ging. In Auschwitz werd ze vergast.
Deze documentaire is nogmaals te zien op Geschiedenis 24 in de nacht van donderdag 15 op vrijdag 16 april, vanaf 00:35 uur.

Hannelore Eisinger-Chan
Om 21:30 uur volgt de documentaire Westerbork girl. Deze film van Steffie van den Oord is relatief recent: uit 2007, en gaat over de toen 83-jarige Joodse Hannelore Eisinger-Cahn. Zij werd door haar grote liefde, de Joodse acteur en verzetsman Rob de Vries uit Westerbork bevrijd, maar toch keerde ze een week later vrijwillig terug. De film is een aflevering van het VPRO-programma Holland Doc.

Oprichting Kamp Westerbork
Catherine keyl maakte in 1989 een documentaire over het vijftig jaar eerder gerealiseerde oprichting van 'Westerbork', dat als op Nederlandse bodem gevestigd concentratiekamp voor alle op transport gestelden als voorportaal van de hel heeft gediend. Deze film begint om 22:19 uur. Deze AVRO-documentaire is getiteld De trompet en het spiegeltje.

Kerst in Westerbork
In een aflevering van de historische reeks Andere tijden van VPRO-NPS vertelt de voormalige gevangene van kamp Westerbork, Louis de Wijze, over zijn herinneringen aan een groot feest ter gelegenheid van kerstmis dat commandant Gemmeker voor hoge SS'ers had georganiseerd. De aflevering draagt de titel Kerst in Westerbork, een vlag die de lading weliswaar dekt, maar niet voor iedereen op dezelfde manier. Deze film wordt vertoond tissen 22:53 uur en 23:27 uur.

Transporten naar het oosten
Elke dinsdag ging er vanuit het kamp te Westerbork een transport naar Auschwitz, en nadat dit enige tijd gaande was, circuleerden hierover weliswaar vage berichten, ook in het westen des lands, maar menigeen wilde of kon het eevoudig niet geloven dat er sprake was van een transport naar de meest barre omstandigheden die een mens zich (soms zelfs niet ees) zou kunnen voorstellen, en in de meeste gevallen naar de beëindiging van het leven. Almar Tjepkema en Jaap Walvis hebben in 1983 voor de NOS een documentaire gedraaid over het dagelijks leven in 'de Joodse hoofstasd van Nederland'.
Deze, inmiddels alweer goed een kwart eeuw oude, documentaire wordt vertoond tussen 23:27 uur en middernacht, ter afsluiting van het avondprogramma van Geschiedenis 24.

Documentaire over de lijkwade van Turijn

Belangrijke relikwie
Passend bij de Paastijd is een documentaire die op de laatste dag an de zogeheten Stille (of Goede) Week — de dag tussen Goede Vrijdag en Paaszondag — zal worden uitgezonden door Arte-televisie: op de avond van 3 april, tussen 20:15 uur en 21:00 uur.
Onder de titel Das Jesus-Antlitz wordt de zogenoemde lijkwade van Turijn voorgesteld: een relikwie van groot belang binnen de ontwikkeling van het christendom. Adepten gaan ervan uit dat op deze lijkwade 'het gelaat van Jezus' te herkennen valt, en dat deze lijkwade daarom het stuk textiel moet zijn waarin het lichaam van Christus is gewikkeld moet zijn geweest nadat hij van het kruis was afgenomen.

Wetenschappelijk onderzoek
Fervente adepten zijn ervan overtuigd dat ze te maken hebben met datgene wat wordt beweerd, ook al heeft wetenschappelijk onderzoek — met de meest geavanceerde technieken — aangetoond dat het materiaal van deze lijkwade niet de vereiste leeftijd kan hebben om eventueel in aanmerking te komen voor de hieraan toegekende functie, en dat het 'gelaat van Jezus' eerder iets zal zijn dat men er in zou kunnen ontwaren . . . maar meer ook niet. Immers, wetenschappers zijn er inmiddels eveneens inj geslaagd de lijkwade na te maken. De reeds van de echtheid overtuigden zijn niet van hun eenmaal ingenomen standpunt — gebaseerd op niets anders dan wensdenken, respectievelijk affectieve preoccupatie.

Jubileumuitzending Andere tijden op Nederland 2

Van het VPRO/NPS-programma Andere tijden wordt aanstaande donderdag de jubileumuitzending op Nederland 2 gepresenteerd tussen ongeveer 21:30 uur en 22:00 uur. Daarin wordt aandacht besteed aan historische gebeurtenissen die de afgelopen eeuw de revue zijn gepasseerd en als jubilea kunnen worden gekwalificeerd, en waarvan fragmenten worden vertoond.

De onderwerpen hierin lopen, begrijpelijkerwijs, nogal uiteen. Zo krijgen we Heintje Davids (1888-1975) te zien die in 1933 reeds dertig jaar podiumervaring had. Zij is — net als haar broer Louis (1883-1939) — één der figuren uit de relatief recente historie van het Koninkrijk der Nederlandse kleinkunst, over wie wij worden geacht het adjectief legendarisch te gebruiken. In werkelijkheid heette zij Hendrika David, en haar broer Simon David. Eigenlijk is ze nog bekender voor haar steeds opnieuw in het leven geroepen afscheidstournees, die dan weer van een ander bijvoeglijk naamwoord werden voorzien, waarmee ze hun rechtvaardiging moesten vinden.
Presentator Hans Goedkoop zal het bodige cmmentaar geven, en niet alleen waar het Henriette Davds betreft, maar ook als begeleiding van de beelden die we te zien krijgen over het eerste lustrum van d Wegenwacht in 1957.

1941: De wereld in de vlammen van het Beest

Een schijnbare kentering
Nadat in het eerste jaar van de Tweede Wereldoorlog de Woede van het Beest uit de Mofse Afgrond successen boekte en de politiek van Adolf Hitler en zijn extreem misdadige totalitarisme steeds meer onbedaarlijke waanzin genereerde, leek het erop dat in 1941 er een kentering zou komen en een neerwaartse spiraal zou kunnen inzetten. De geïncarneerde krankzinnigheid die de kwalificatie Führer droeg — doch in de praktijk steeds opnieuw toonde dat hij de kwadratuur van Satan en Beëlzebub voorstelde —, besloot om Engeland nu maar op de knieén te dwingen door middel van een duikbootoorlog. Parallel daaraan vielen Duitse troepen Noord-Afrika binnen.

Documentatie in woord en beeld
Vanzelfsprekend zijn al die gebeurtenissen door talrijke historici gedocumenteerd en via verschillende media aan belangstellenden beschikbaar gesteld. In tal van boeken en diverse losbladige series tijdschriften, op videobanden en dvd's en via nog hedendaagser communicatiemiddelen is dat alles opgenomen en sedertdien 'op afroep' te raadplegen. Ook Duitse televisiezenders hebben in een bovengemiddelde hoeveelheid uitzendingen allerlei documenten in woord en beeld voorgesteld. 
De zender ARD/Das Erste biedt op maandag 8 maart — tussen 21:00 uur en 21:45 uur — de tweede aflevering van de driedelige reeks Der Krieg met de titel Die Welt in Flammen. Daarin wordt — net als in d voorafgaand aflevering van 1 maart alsook in de aflevering van maandag 15 maart — filmmateriaal vertoond van burgers, soldaten en amateur-filmers, en dat betekent in de praktijk een toch weer andere — en voor velen geheel nieuwe — invalshoek: die van binnenuit.
De reeks Der Krieg is van Isabelle Clark en Daniel Costelle.

Het Rusland van direct vóór 1917 verklaard en becommentarieerd door Karel van het Reve

Schrijver en slavist, criticus en essayist, dagbladcorrespondent en hoogleraar Karel van het Reve (1921-1991) — volgens Gerard met dezelfde achternaam (1923-2006) "mijn geleerde broer" —, die geruime tijd correspondent in Moskou voor het dagblad Het Parool  is geweest, mag mede daardoor als kenner bij uitnemendheid van de Sovjetunie worden beschouwd.

Als gevolg van zijn kennis van (de geschiedenis van) de Russische literatuur — en daardoor van de Russische maatschappij als geheel — kon deze pennenvoerder interessante feiten aandragen over de historie van dat enorme land.
In 1977 is dat reeds gebleken in een reportage, die de titel draagt Van Tsaar tot Lenin . . . . . en verder, en in die dagen door de VPRO is uitgezonden. Het digitale kanaal Geschiedenis 24 zal deze reportage opnieuw uitzenden op vrijdag 6 maart, tussen 21:53 uur en 22:46 uur.
In die film worden authentieke beelden getoond van de periode voorafgaande aan de Oktoberrevolutie van 1917. Deze zullen door Karel van het Reve van commentaar worden voorzien.
Deze reportage zal de komende tien dagen in ieder geval nog tweemaal te zien zijn: voor de eerste keer op donderdag 11 maart, vanaf 21:53 uur. Ook op vrijdag 12 maart kunt u die reportage opnieuw bekijken: om 17:05 uur.
Eventueel nog meer herhalingen, bijvoorbeeld tijdens de nachtelijke uren, kunt u zoeken op de website van de zender Geschiedenis 24, bij de programmagegevens.
__________
Foto: Karel van het Reve (midden) met broer(tje) Gerard en hun beider moeder.

De Verenigde Staten van Amerika blijven bestaan

Landing van de Mayflower

De eerste aflevering van een vijfdelige serie dcoumentaires getiteld Wir bleiben bestehen wordt op zaterdag 6 februari door Arte-televisie uitgezonden. Deze reeks behandelt de historische ontwikkeling van de oorspronkelijke bewoners — die Indianen waren — vanaf het moment dat de Mayflower [1] in 1620 landde, tot het ogenblik dat de bezetting van Wounded Knee in 1973 is begonnen.

Winston Churchill, jong oorlogscorrespondent

In zijn jonge jaren was Winston Churchill (1874-1965) onderofficier in India. De latere prime minster van Groot-Brittannië was — overigens niet alleen toen — nogal ambitieus, en hij had de  wens carrière te kunnen maken, hoog in het vaandel staan. Voor zichzelf zag hij in de bewuste periode een toekomst als oorlogscorrespondent.

Over die tijd heeft de acteur/regisseur Richard Attenborough (*1923) in 1972 de biografische speelfilm Young Winston gerealiseerd, een Brits-Amerikaanse coproductie. In belangrijke rollen ziet u, als u kijkt, Simon Ward (geboren 1941) als Winston Churchill, Robert Shaw (1927-1978) in de rol van Randolph Churchill, en Anthony Hopkins (*1937) als David Lloyd George. De film is gebaseerd op Churchills My Early Life: A Roving Commission.
De meer dan gebruikelijk lange speelfilm zal op zaterdag 6 februari, 's middags tussen 15:15 uur en 17:30 uur, worden uitgezonden via de Britse televisiezender BBC 2. 
__________
Afbeelding: Voorzijde van de Videocassette met de film in kwestie.

Helse vuurzee in de Hanzestad Hamburg, 1943

In de programmareeks Abenteuer Wissen ─ de documentaire reeks van het tweede publieke Duitse televisienet ZDF ─ kijken de makers terug op het oorlogsjaar 1943 toen in de grote havenstad Hamburg een helse vuurzee heeft gewoed als  gevolg van de intensieve bombardementen die eind juli van dat jaar door de geallieerden ─ Britten en Amerikanen ─ zijn uitgevoerd op deze Noord-Duitse gemeenschap: het waren meer dan honderdduizend bommen.
Welke zijn, zes en een half decennium na dato, de gevolgen, waarbij één van de vragen die velen bezighouden, is: Wat ligt er nog allemaal aan blindgangers in de bodem? Ten slotte wil Karsten Schwenke (*1969), de maker van deze film graag weten welke psychologische gevolgen en welke invloed die bombardementen op latere generaties hebben uitgeoefend.
Het valt allemaal te zien en te horen in de aflevering Das Erbe der Bombennächte — Die Feuerhölle von Hamburg, die door boven vermelde zendgemachtigde de ether in zal worden gestuurd op woensdag 27 januari, tussen 22:15 uur en 22:45 uur.
__________
Afbeelding:  ZDF-moderator Karsten Schwenke (Foto: ZDF).

Terra XXL — Wegen uit de 'duistere' Middeleeuwen

In de nacht van zondag 24 op maandag 25 januari ─ tussen 01:45 uur en 04:50 uur ─ zal het tweede publieke Duitse televisienet ZDF ─ in de reeks documentaires die de naam Terra X draagt, maar voor zulke gelegenheden Terra XXL heet ─ Die lange Nacht des Mittelalters uitzenden: 4 afleveringen van de reeks over Europa in de Middeleeuwen, die de betiteling Wege aus der Finsternis — Europa im Mittelalter (1 t/m 4) heeft meegekregen. En dan is deze lange uitzending nog voorzien van een ondertitel: Von Rittern und Turnieren.
Ten onrechte geldt de periode die met de benaming de duistere middeleeuwen is ingegaan, als een tijd van narigheid en onlust, maar zo'n duiding geeft een vertekend beeld van de werkelijkheid. Er bestaan zoveel andere elelmenten, welke ook nog eens van belang zijn geweest voor de verdere ontwikkelingen in tal van aspecten van het maatschappelijk bestaan. 

Hoewel de periode vanzelfsprekend achteraf door geleerden de benaming Middeleeuwen opgeplakt heeft gekregen, is die toch passend omdat juist die ongeveer duizend jaar op vele fronten als 'middelaar' heeft gewerkt tussen de tijd(en) daaraan voorafgaande en de nieuwere geschiedenis tot op heden.

__________

Afbeelding: Ridders in de juiste uitrusting voor een toernooi. (Foto van Terra X, ZDF.)

Vier historische programma's achtereen op BBC 2

Cromwell (15:45 uur - 18:00 uur)
Zaterdag 23 januari kan BBC Two-television, tussen 15:45 uur en 21:00 uur terecht gelden als het geschiedeniskanaal van de dag. Om kwart voor vier in de middag begint de grote terugblik met de speelfilm Cromwell uit 1979 van Ken Hughes (19). De rolprent biedt een biografisch oorlogsdrama met in de hoofdrollen enige grote namen van anno toen: Alec Guinness (1914-2000), Richard Harris (1930-2002) en Robert Morley (1908-1992).
Oliver Cromwell (1599-1658), zelf beslist niet het snoepje van de week, raakte regelmatig in conflict met koning Charles I, en dat heeft geleid tot gewapende confrontaties.

Ontwikkeling Christendom (18:00 uur - 19:00 uur)
In de reeks documentaires A history of christianity ─ waarover we u reeds eerder hebben geïnformeerd op onze moedersite Cultuurtempel ─ van professor Diarmaid MacCullouch in de aflevering van zaterdag, tussen 18:00 uur en 19:00 uur ─ The unpredictable rise of Rome ─ wordt bekeken hoe het mogelijk is geweest dat het christendom is uitgegroeid tot West-Europa's gevestigde godsdienst.
Interessante reeks, die voor gelovigen èn heidenen veel wetenswaardigs te bieden heeft.

De wereldzee (19:00 uur - 20:00 uur)  
Van de documentaire serie Empire of the sea wordt ─ in aanslutiing op het verhaal van het christendom ─ de tweede episode van de vierdelige serie uitgezonden, waarin de rol van Royal Navy nader zal worden belicht in The golden ocean.
Aan het einde van de zeventiende eeuw, vanaf circa 1690, beheerste Frankrijk de wereldzeeën, en daarom moest in Engeland flink worden geïnvesteerd om dat rijk 'aan de overkant'te kunnen bijbenen en, vanzelfsprekend, weer voorbij te streven. Als gevolg van die ambititie en de daarvoor benodigde gelden werd de Bank of England opgericht.

Lawrence of Arabia (20:00 uur - 21: 00u uur)
Rory Stewart is professor aan de Amerikaanse topuniversiteit van Harvard. Geruime tijd heeft hij in zowel Irak als in Afghanistan gewoond en gewerkt. Al eerder heeft de man voor de BBC documentaires gemaakt; deze keer worden we geconfronteerd met een bijzondere fascinatie van professor Stewart: de schrijver Thomas Edward Lawrence (1888-1935), voor wie Rory Stewart al vanaf zijn jonge jaren een speciale belangstelling heeft ontwikkeld.
In de documentaire doet hij verslag van zijn belangstelling en de daardoor verworven kennis over de man die de geschiedenis is ingegaan als Lawrence of Arabia en de grootste bekendheid heeft verworven door de over zijn leven gemaakte speelfilm (1962) door David Lean (1908-1991) .

Lanzmanns SHOAH in twee delen via Arte-televisie

Inmiddels is het alweer een kwart eeuw geleden dat de negen-en-een-half uur durende film Shoah van Claude Lanzmann (*1925) is gereedgekomen, en sedertdien op tal van televisiekanalen, verspreid over vele landen — niet alleen binnen Europa — is uitgezonden. Het werd dan ook wel weer eens tijd dat de film voor een herhaling, op welke niet-commerciële televisiezender dan ook, ook en vooral omdat er sedert de laatste vertoning weer een generatie jongeren bij gekomen is die rijp is voor de inhoud van Shoah. Zonder enig archiefmateriaal heeft Lanzmann drie honderd vijftig uur aan interviews verzameld met mensen van toen: slachtoffers, getuigen èn daders. Hij zocht ze zelf op en liet ze hun verhaal doen. Daar waar hij dat nodig achtte, bleef hij doorvragen totdat hij antwoorden kreeg.

Arte-televisie zendt die bijna tien uur film — 570 minuten, om precies te zijn —  in twee afleveringen uit. De eerste daarvan is te zien op woensdag 20 januari, tussen 20:15 uur en 00:35 uur in de nacht op donderdag. De film is een Franse productie uit 1985, die in de orginele versie wordt vertoond, maar met Duitse ondertiteling.
Deel 2 wordt op woensdag 27 januari uitgezonden.

Vierdelige documentaire serie Empire of the seas

In 1588 heeft de Britse Royal Navy een glanzende overwinning behaald op de beruchte Spaanse Armada. Die gebeurtenis vormde het keerpunt in het verloop van de geschiedenis van het tot op dat moment verarmde Engeland, dat toen langzaam maar zeker veranderde in een zeevarende en daardoor welvarende natie.

Op vrijdag 15 januari zendt BBC Two Television het eerste deel van een vierdelige serie documentares uit onder de overkoepelende titel Empire of he seas, over de rol die de Royal Navy gedurende de afgelopen vier eeuwen heeft gespeeld in de vorming van het (huidige) moderne Groot-Brittannië. De eerste aflevering draagt de titel Heart of oak; deze wordt tussen 22:00 uur en 23:00 uur de ether in gestuurd.

ZDF-documentaire Troja — Die wahre Geschichte

Schone letteren als leidraad

Aan de hand van de Ilias van de vermeend blinde Griekse dichter Homerus, die van circa 800 tot circa 750 vóór onze jaartelling zou hebben geleefd, wordt, in de heden door het tweede publieke Duitse televisienet uit te zenden documentaire Troja — Die wahre Geschichte —, gezocht naar de historische basis met betrekking tot de feiten omtrent de stad Troja in Klein-Azië, die tien jaar door de Grieken zou zijn belegerd.

Vragen, antwoorden en nieuwe vragen

De vragen die in de ZDF-documentaire worden gesteld, zijn: Hebben de Grieken werkelijk tien jaar ter plekke vóór maar tegelijkertijd tegen Troje gestreden? En hebben de helden, die zo nadrukkelijk worden beschreven en een kleine drie duizend jaar hun reputatie in de geschiedenisbeoeken alsmede in de schone letteren hebben behouden, ook waarachtig bestaan?
In de documentaire, die tussen 22:40 uur en 23:25 uur op het huiskamerbeeldscherm te zien zal zijn, komen eventuele antwoorden aan de orde, die op hun beurt, althans in principe, nieuwe vragen zouden kunnen opwerpen.

Twee afleveringen van The war op Arte-televisie

Nieuwe inzichten

Arte-televisie begint op woensdag 15 december met de uitzending van de Amerikaanse serie The war uit 2006. Het betreft hier een veertien uur durend gebeuren over de manier waarop mensen in de Verenigde Staten de Tweede Wereldoorlog hebben beleefd. Ken Burns en Lynn Novick in vier verschillende, representatieve Amerikaanse provinciesteden met mensen gesproken en hun verhalen opgetekend. Het gaat daarbij om het wedervaren van personen — en niet van de politiek of bepaalde belangengroepen. Daarmee is een volkomen ander, geheel nieuw beeld ontstaan met tot dusver onbekende elementen.
Woensdag worden er direct twee afleveringen — beide van tweeënvijftig minuten — achtereen uitgezonden. De eerste aflevering is getiteld Ein notwendiger Krieg; deze begint om 21:00 uur; om 21:50 uur volgt de tweede aflevering: Eine grauenvolle Zeit; de aanvangstijd hiervan is 21:50 uur. De films worden uitgezonden in HD-kwaliteit op het beeldformaat 16:9, voorzien van stereofonisch geluid.

Deze afleveringen zullen worden herhaald: de eerste op 20 december, 's nachts om 03:00 uur, en in aansluiting 03:50 uur; de tweede direct in aansluiting om 03:50 uur.
Op 22 december zullen ze nogmaals achtereen worden uitgezonden: om 09:55 uur, respectievelijk 10:45 uur.

Documentaire Hannie Schaft op Geschiedenis 24

Deze week is op het Nederlandse, digitale themakanaal Geschiedenis 24 een documentaire uit 1980 te zien van Ineke Hilshorst over de, in haar kader befaamde, verzetsstrijdster Hannie Schaft (1920-1945), die vooral in de letteren bekendheid heeft verworven als protagonist van de roman Het meisje met het rode haar — roman uit het verzet 1942-45 uit 1956, geschreven door Theun de Vries (1907-2005). In 1981 heeft regisseur Ben Verbong (*1949) een film naar dat boek gerealiseerd, die niet alleen de ronde door de Nederlandse bisocopen heeft gedaan, maar later ook via de televisie werd uitgezonden.
In de documentaire van Ineke Hilshorst wordt, aan de hand van gesprekken met mensen die Hannie Schaft persoonlijk hebben gekend — en door middel van wat ooggetuigen te vertellen hebben, die kennis hebben van de liquidaties die door het verzet zijn uitgevoerd in Haarlem en Zaandam — een beeld geschetst van haar wezen. De beide zusjes Truus en Freddie Oversteegen zijn twee van deze mensen.

Op 22 januari 2008 is een planetoïde naar Hannie Schaft genoemd.

De documentaire zal worden uitgezonden op:
zondag 22 november, tussen 23:14 uur en 23:54 uur

dinsdag 24 november, tussen 18:09 uur en 18:52 uur

donderdag 26 november, tussen 18:09 uur en 18:52 uur

op vrijdag 27 november, tussen 22:09 uur en 22:52 uur.

Voor eventuele uitzendingen in de nachtelijke uren en overdag tot 16:00 uur, wordt u geadviseerd de programmagegevens op de website van Geschiedenis 24 te raadplegen.

__________

Afbeelding: Foto van Hannie Schaft.

Twintig jaar geleden is de Berlijnse Muur gevallen

Verstrekkende gevolgen
Hoewel de woorden van Günther Schabowski, lid van het Politbüro in Oost-Berlijn in november 1989 over de vrijheid tot reizen vanuit de DDR op een misverstand berustten, hebben deze ertoe geleid dat het proces van de ontmanteling van de terreurstaat aan de andere zijde van de Berlijnse Muur — die volgens Staatsratsvorsitzender Erich Honecker (1912-1994) over honderd jaar nog overeind zou staan, al had VS-president Ronald Reagan (1911-2004) in 1987 zijn ambtgenoot in het Kremlin, Michail Gorbatsjov nog vanaf de westzijde van de Muur opgeroepen deze neer te halen [1] — in een stroomversnelling is geraakt, en de vrees- en afgrijzen wekkende Muur uit augustus 1961, die symbolisch en praktisch de tweedeling van één voormalige Duitse staat dag en nacht als fait accompli postuleerde, met de grond gelijk werd gemaakt.
Hoewel de euforie aan beide zijden van het Grote Duitse Symbool van Schande niet echt lang aanhield en de oude ressentimenten zo hier en daar weer aardig de kop zijn gaan opsteken, is de officiële eenwording een niet te loochenen — en evenmin terug te draaien — feit geworden.

Herdenkingen alom
Het ligt voor de hand dat zo'n rond getal — twintig jaar — aanleiding vormt voor allerlei bespiegelingen in boek en krant, op radio, televisie en niet te vergeten: multimediaal. Enkele Duitse televisiezenders, alsmede onze eigen 'beeldbuishuis' Nederland 2 besteden de komende dagen ruimschoots aandacht aan het gebeuren van 1989 en de gevolgen daarvan voor de politieke, economische en maatschappelijke constellatie. Bondskanselier Helmut Kohl deed het voorkomen alsof die eenwording uit de portokas zou (kunnen) worden betaald, en — hoe kon het bij die monomaan gestructureerde persoonlijkheid ook anders — alle waarschuwingen en goede raad sloeg hij in de wind. De critici kregen gelijk: het werd een gigantisch 'kostspieliges Unternehmen' en de ware eenwording is nog steeds niet een hecht gegeven: daarvoor zullen nog wel twee of drie generaties nodig zijn.

Maandag WDR
De regionale Duitse televisiezender WDR (Westdeutscher Rundfunk, Köln) presenteert op maandag 26 oktober, 's avonds tussen 23:15 uur en 23:45 uur, een aflevering van de reeks WDR-dok, met daarin een reportage getiteld Wo warst Du als . . . die Berliner Mauer fiel?
Daarin komen mensen aan het woord die vertellen waar ze zich hebben bevonden toen dat Grote Gebeuren zich voltrok en wat ze daarbij toen hebben ondervonden.

Dinsdag ZDF
Het tweede Duitse publieke televisienet ZDF zendt op dinsdag 27 oktober — tussen 20:15 uur en 21:00 uur — een programma onder de titel Der schönste Irrtum der Geschichte, over de spannende uren waarin de praktische beslissing moest vallen over de openstelling van de grensposten in de Berlijnse Muur, in de nacht van 9 op 10 november 1989.
In dat programma komt Michail Gorbatsjov aan het woord met zijn visie, gebaseerd op kennis van binnenuit en de wetenschap welke rol hij daarin nu precies heeft gespeeld.

Dinsdag Nederland 2
In het IKON-programma met vier reportages van Paul Rosenmüller over de ontwikkelingen, gedurende de afgelopen twee decennia, binnen de landen achter het voormalige IJzeren Gordijn, is de beurt op dinsdagavond — tussen 22:50 uur en 23:30 uur — eveneens aan de Val van de Muur die niet alleen de stad Berlijn op strikt onnatuurlijke wijze in tweeën deelde, maar de hele Duitse natie. In zijn programma kijkt Hans-Dietrich Genscher — toen Minister van Buitenlandse Zaken in het Kabinet Kohl — terug op die periode waarin alles gistte en woelde om verandering.
__________

[1] Ten onrechte wordt in een artikel in de VPRO-Gids de naam van VS-president Richard Nixon(1913-1994) in dit verband genoemd, maar die had toen werkelijk niets meer te melden.
____________
Afbeeldingen
1. DDR-Staatsratsvorsitzender Eric Honecker.
2. Voormalig Bondskanselier Helmut Kohl.
3. Voormalig SU-president Michail Gorbatsjov.
4. Voormalig BRD-Minister van Buitenlandse Zaken Hans-Dietrich Genscher in 2007.