Op het spoor van de heilige drie koningen

Wijzen, koningen — waarheid of legende?
Op zes januari — de dag dat officieel een einde aan het kerstfeest is gekomen en men in principe de boom ook bij de straat zou moeten zetten om uiteindelijk bij het groene afval te kunnen worden gedaan — heet Driekoningen, ook wel Epifanias, In katholieke streken kom het nog steeds voor dat dan de sterrenzangertjes door de straten trekken en zich daarbij beroepen op de drie wijzen, aan wie tevens de functie van koning wordt toegedicht.


Hoewel hun namen bij heel veel mensen bekend zijn — al moet daar direct aan worden toegevoegd dat menigeen in en quiz de drie namen niet uit haar of zijn mouw zou kunnen schudden —: Caspar, Balthazar en Melchor, is het nog steeds een open vraag of de drie wijzen uit het oosten, ook wel de heilige Drie Koningen genoemd, werkelijk hebben bestaan. Is datgene wat in het Matthaeus-Evagelie wordt beweerd — dat ze uit het oosten afkomstig waren, uit Nubië, Abessinië of Perzië, en een ster aan het firmament zijn gevolgd — eventueel juist? En hebben ze nu wel of niet met Herodes gesproken, of moet dat verhaal worden bijgezet als nog een legende in de verhalenschat? In de documentaire Den heiligen drei Köningen auf der Spur [1], van regisseur Stephane Bégoin — een 52 minuten durende coproductie van Frankrijk, Spanje en Italië uit 2008 — die heden tussen 21:00 uur en 21:50 door Arte-televisie zal worden uitgezonden, komt deze vraag uitgebreid aan de orde. De makers gaan op basis van de historische tekst na wat er aan de geschiedenis waarachtig kan zijn en daartoe bekijken ze kunst, die uitbeelding is van dit deel van het Evangelie, en worden evenrens die landschappen onder de loep waardoor de drie zouden zijn gereisd.
De film, die dit jaar tot stand is gekomen, zal worden gepresenteerd in HD-kwaliteit op hetformaat 16:9. Arte televisie zendt hiervan geen herhaling.
__________
[1] Wie de voorkeur aan de Franse versie op Arte-televisie geeft, krijgt de film te zien als Les Rois Mages, sur les traces du mythe.
____________
Afbeeldingen
1. De drie Wijzen uit het Oosten brengen geschenken voor het borelingske. (Matthaeus II: 11.)Afbeelding uit de Nederlandse Printbybel van 1698.
2. Historische grond in verband met de Drie Koninge? Hebben zij hier wellicht in de dagen van weleer hun voetstappen gezet? (Foto: Les films figures libres; Stephane Bégoin.)

Bondskanselier van Duitsland — een zwaar beroep

Zes mannen, één vrouw
Hoewel de titel van het programma, ZDF-History, het zou kunnen doen vermoeden, is ze — volgens velen helaas — geen geschiedenis. Ze wordt beschouwd als de machtigste vrouw ter wereld, doch ze presenteert zich meestentijds als de incarnatie van de hoogst denkbare zuurtegraad: Angela Merkel die in het dagelijks leven als de zevende Kanselier van de Bundesrepublik Deutschland fungeert en daarbij eveneens een op volle toeren draaiende clichéfabriek is, waarmee ze ook nog de vleesgeworden nietszeggendheid belichaamt. Over haar zes voorgangers in het Kanzleramt — dat zich eerst te Bonn en pas tijdens de heerschappij van Merkels directe voorganger: Gerhard Schröder — valt ook wel zo het één en ander te vermelden, en dat zal zeker gebeuren in de jongste aflevering van het ZDF-programma History. [1] Deze aflevering van het bij velen bekende geschiedenismagazine van het tweede publieke Duitse televisienet is te zien op zondag 21 december tussen 23:20 uur en 00:05 uur in de nacht op maandag de tweeëntwintigste.
Van die zeven regeringsleiders in successie sedert 23 mei 1949 — de dag van de oprichting van de Bundesrepublik Deutschland — is, vanaf 22 november 2005, Angela Merkel de eerste vrouwelijke kanselier van een staat met zestien deelstaten: daarvan zijn elf van het voormalige West-Duitsland, en vijf (nieuwe) ten oosten van de grote Muur, die in november 1989 is gevallen.

Terugblik
Over al die kanseliers zult u feiten en meningen te horen krijgen, en al zijn inmiddels de eerste drie van de voormalige kanseliers — Adenauer, Kiesinger en Brandt — niet meer onder de levenden, dat zal het anekdotische in de verhalen over hen niet verminderen. In tal van kringen wordt Adenauer gezien als een inmiddels bijna heilige figuur, maar dat daartoe niet zoveel aanleiding bestaat, komt wellicht zijdelings ook nog even aan de orde.
Maar bij allen past de conclusie dat politiek in menig opzicht het smerigst denkbare maatschappelijke spel is dat kan worden gespeeld — hetgeen overigens niet alleen voor politiek binnen de staatkunde geldt, maar tevens binnen multinationale bedrijven, banken en diverse takken van industrie. Niet zelden heb je de indruk dat in veel van dergelijke instituten de Mafia meeregeert.
__________
[1] Het is niet alleen volkomen dwaas maar ook volstrekt onnodig om een Duits televisieprogramma met een Engelse titel op te leuken; denken de organisatoren misschien dat de serie daardoor een groter gewicht krijgt in het internationale gebeuren van geschiedenisprogramma's? Of is het ZDF al te zeer trendvolger geworden. En zoud men dat blijven volhouden als straks (het gebruik van) de Duitse taal in de Grondwet (Verfassung) van de Bondsrepubliek wordt opgenomen?
____________
Afbeeldingen
1. De huidige Duitse Bondskanselier Angela Merkel.
2. De eerste Duite Bondskanselier Konrad Adenauer (1876-1967); foto uit 1952.

Documentaire over Het Evangelie van Caesar zeven keer op digitaal kanaal GeschiedenisTV

Goddelijke Caesar?
In de week van zaterdag 20 tot en met vrijdag 26 december zendt het Nederlandse digitale televisiekanaal Geschiedenis TV, elke avond tussen 20:00 en 22:00 uur, de bijna twee uur durende documentaire Het Evangelie van Caesar uit. Dit is een in 2007 gereedgekomen film van Jan van Friesland over de theorie van de Italiaanse linguïst Francesco Carotta, die beweert dat het Evangelie in het Nieuwe Testament — de boeken des Nieuwen Verbonds in de oudste anthologie van de westerse wereld: de Bijbel, dat is de Gantsche Heilige Schrift — is gebaseerd op verkeerd geïnterpreteerde bronnen over het leven van Gaius Iulius Caesar en met name de laatste dagen van deze opperpriester en dictator van Rome.

Kritiek
De stelling die Carotta daarmee verdedigt, is dat de man die in de geschiedenis — en vooral binnen vrijwel alle geloofsgemeenschappen binnen het christendom — wordt voorgesteld als Jezus Christus (Χρίστος = de Gezalfde), de zoon van God, die bewuste Iulius Caesar is. Het ligt voor de hand dat deze bewering heel veel scepsis, afweer, tegenstand, ja zelfs afschuw en haat, heeft opgeroepen. De auteur is echter — evenals de Spaanse priester González en de Nederlandse filmmaker Jan van Friesland — op tal van plaatsen in Europa op zoek gegaan naar sporen van de 'Goddelijke Caesar' die zij dachten te kunnen aantreffen in tal van oud-christelijke rituelen en tradities.

Omvangrijk boek
Wie, na het zien van de documentaire, geprikkeld is geraakt door de theorie en datgene wat in de documentaire naar voren komt, en graag meer zou willen weten — dat wil zeggen: dieper tot de materie zou willen doordringen — kan dat doen door middel van het boek dat Carotta reeds in 1999 over zijn theorie heeft gepubliceerd.
Dat relatief omvangrijke boek is in 2002 in een Nederlandse vertaling op de markt gekomen en beleefde al snel een herdruk. Daarbij gaat het om een opnieuw bewerkte versie van het Duitse origineel.


Francesco Carotta: Was Jezus Caesar?
Over de Romeinse oorsprong van het Christendom
Een onderzoek
Vertaald door Tommie Hendriks
Met een nawoord van Erika Simon
432 pag., paperback; 2002
Uitgeverij Aspekt, Soesterberg
ISBN 90-5911-069-2

Stalin, de Duitse nazi's en het Westen

Stalin en het oprukkende Rode Leger
In de zeer bijzondere zesdelige documentairereeks die door de Britse televisiezender BBC Two wordt gepresenteerd onder de kop World WarII — Behind closed doors — een serie over de bewuste oorlog, doch uitsluitend aan de hand van ooggetuigenverslagen en reconstructies —, kan de geïnteresseerde kijker op maandag 8 december de vijfde aflevering zien. Die draagt de titel Stalin, the nazi's and the West. Daarin wordt verslag gedaan van de vorderingen, in 1944, die het Rode Leger maakte in het oprukken naar het westen en langzaam maar zeker terrein ging winnen op de moffen, die door de Beesten van Berlijn — welks opperhoofd, Hitler door een 105-jarige, nog altijd door en door mofs gebleven, 'zang'- en snater-risee als een echte vent werd beschouwd — naar het oosten waren gezonden om de miljoenen onbeschaafde bolsjewieken definitief te onderwerpen, om daarna in de veroverde gebieden meer 'Lebensraum' voor het geweldige Duitse volk te creëren.
Vrij kort daarna werd te Jalta in de Oekraïne de conferentie tussen Franklin Delano Roosevelt, Winston Churchill en Josif Stalin gehouden (4-11 februari 1945). Die beide westerlingen en hun respectieve stafleden, die dit wilden, hadden vanzelfsprekend kunnen weten wat voor een extreem krankzinnige die supersadist in Moskou was, maar om het Hitlerdom te (kunnen) bestrijden wilde men diens evenknie in waanzin, monsterlijkheid en moordlust, graag voor zich winnen.


Het zou niet al te lang daarna een publiek geheim worden dat menig westerse regeringsleider maar wat graag die Hitler aan zijn zijde zou hebben gehad om Stalin en diens opvolgers in het extreem strakke communistische systeem van Moskou te bestrijden. Politiek is en blijft niet zelden het smerigste en allerlaagste dat dwazen op twee benen kunnen bedrijven.
Wie de figuur Stalin in historische context interessant vindt, wordt gaarne doorverwezen naar andere artikelen op mijn Nederlandse Historie-site, waarin omvangrijke studies over diens jeugd en over zijn latere uitzinnige terreurbewind (op 4 augustus), en over zijn aandeel in de Revolutie van 1917 (in een bijdrage van 24 oktober), worden besproken.
__________
De afgebeelde foto werd genomen tijdens de Conferentie van Jalta in de Oekraïne, die van 4-11 februari 1945 werd gehouden. Links op de foto de Engelse premier Winston Churchill (1874-1965), in het midden de Amerikaanse president Franklin Delano Roosevelt (1882-1945) en rechts de man die was geboren als Josif Dzjoegasjvili, zich noemende en schrijvende Stalin (1878-1953).

John Kennedy's strijd om en in het Witte Huis — Robert Drew-documentaires op Geschiedenis TV

De tijd vliedt henen
Het is inmiddels alweer iets meer dan 45 jaar dagen geleden dat de toenmalige Amerikaanse president, tijdens een bezoek aan de niet zo democratisch gezinde stad Dallas in Texas, werd vermoord. Nog regelmatig worden er documentaires op talloze grote tot en met kleine, dan wel zelfs obscure televisiekanalen uitgezonden. Veelal met dezelfde gegevens, een enkele keer aangevuld met verraasende elementen of nieuwe invalshoeken, of zelfs tot nu toe onbekend gebleven aspecten van die uiterst dramatische gebeurtenis, al dan niet in overeenstemming met de feiten.
Voordat John F. Kennedy met zijn vrouw Jacqueline in het Witte Huis terechtgekomen is, moest er een zware strijd worden gestreden tussen de kandidaten voor het hoogste ambt in de Verenigde Staten — en, zoals men ook toen reeds meende, op de hele globe. Dat de jeugdig en innovatief ogende Kennedy een groot voordeel had ten opzichte van de bijzonder onaangenaam werkende Richard Nixon, is er uiteindelijk mede verantwoordelijk voor geweest dat de relatief jonge Democraat in het Oval Office is beland.
Nog weer eerder had hij binnen de eigen partij strijd moeten voeren om de kandidatuur. Filmmaker Robert Drew heeft Kennedy in 1960 tijdens die gebeurtenissen gevolgd. Het resultaat, getiteld Primary, is woensdag 26 november, tussen 23:02 uur en middernacht, te zien op Neerlands digitale televisiekanaal GeschiedenisTV.
Donderdag 27 november, vanaf 20:00 uur wordt dezelfde rolprent vertoond waarin te zien is hoe John Kennedy het opnam tegen Hubert H. Humphrey. De laatstgenoemde werd, onder Lyndon Johnson, alsnog vice-president.
Direct in aansluiting daarop volgt, tussen 20:54 uur en 21:47 uur, eveneens van filmer Robert Drew, de documentaire Crisis: Behind a presidential commitment. Die film gaat over de crisissituatie waarin John Kennedy, de 35ste president van de Verenigde Staten van Amerika, zich in het jaar 1963 bevond.
Deze documentaire wordt op hetzelfde digitale kanaal herhaald op vrijdag 28 november, vanaf 22:57 uur.

Drie historische documentaires via het ZDF in de nacht op maandag 24 november, na Nachtstudio

Eerst nog Nachtstudio
Het tweede Duitse publieke televisienet ZDF biedt in de nacht van zondag 23 op maandag 24 november na het maandelijkse discussieprogramma Nachtstudio — dat tussen 00:45 uur en 01:45 uur zal worden uitgezonden en eveneens als een documentair programma kan worden beschouwd met steeds opnieuw een maatschappelijk relevant onderwerp.
Deze keer behandelen de gespreksdeelnemers het thema Waardigheid in de laatste levensjaren van een menselijk wezen: over dementie en dood. En over het feit dat de medische wetenschap dienaangaande nog niet erg ver is gevorderd.
Gespreksleider is, zoals altijd, Volker Panzer.

Drie documentaires achtereen
De drie documentaires, die dan, tussen kwart voor twee en vier uur, volgen, duren stuk voor stuk drie kwartier en worden in vertelvorm, door de internationaal hoog in aanzien staande Duitse acteur Maximilian Schell, voorgesteld. Het betreft in alle drie gevallen een herhaling van afleveringen uit een reeks documentaires uit het jaar 2006. De drie films worden op het formaat 16:9 uitgezonden. Al deze documentaires maken deel uit van TERRA XXL — Die lange Nacht der Verloren Reiche. In een dtv-paperback, die in samenwerking met het ZDF tot stand is gekomen, worden diverse programma's uit de fascinerende ZDF-reeks TERRA X, toegespitst op Große Mythen, uitgebreid behandeld.

Einde van de Tsaren
Met het doden, op 17 juli 1918, van negen personen — de Russische tsaar, de tsarina en hun vier kinderen, alsmede drie leden van hun heel directe personeel — kwam er een einde aan de heerschappij van het toenmalige tsarenbewind in Rusland. Dat gebeurde, in een kelder in de Siberische stad Jekatarinenburg, door een executiecommando van de communisten, die in 1917 de macht in dat enorme rijk hadden overgenomen. Vandaag de dag bevindt zich een kathedraal op de plaats van die historisch beladen gebeurtenis. De tsarenfamilie is heilig verklaard, en dat laat weer eens zien op welke schrikbarende willekeur zoiets is gebaseerd. Hoewel een executie als de op bovengenoemde datum, zonder enige vorm van proces, op geen enkele wijze goed te praten valt, mag niemand voorbijgaan aan de beestachtigheden die in naam van, en niet zelden op direct commando van, de achtereenvolgende tsaren hebben plaatsgegrepen. Vrijwel al die tsaren zaten, net als andersoortige dictatoren en aanverwante beesten in mensengedaante, van onder tot boven onder het bloed.
In de film, die de titel Das Ende der Tsaren draagt, komen gerenommeerde historici aan het woord die zich buigen over de vraag of deze terroristische daad door het inmiddels communistische regime van Rusland had kunnen worden voorkomen.
Het spreekt vanzelf dat er ruime aandacht aan de laatste Tsaar, Nikolaj II, wordt besteed. Diens eigen moeder twijfelde in hoge mate aan diens visie op politiek en maatschappij.
De vervolging van Nikolaj II en zijn familie werd door het Russische Hoogerechtshof onwettig verklaard. In1998 werden de stoffelijke resten, voor zover deze zijn gevonden, in de nieuw gebouwde kathedraal herbegraven.

Het Ottomaanse Rijk
Na de documentaire over de ondergang van de Tsaren volgt, tussen 02:30 uur en 03:15 uur een documentaire over de opkomst en ondergang van het Ottomaanse rijk.
Op 29 mei 1453 effenen de Janitsjaren de weg naar Europa voor de Ottomanen door de stad Constantinopel in te nemen, nadat ze de muren van deze — in die periode in onze geschiedenis, fraaiste stad, die als onneembare veste te boek stond — stad onder leiding van Sultan Mehmet wekenlang met enorme kanonnen hadden bestookt.
Met behulp van deskundigen schetst de film een beeld over de enorme kracht, die deze kleine Turkenstam, onder leiding van Osman in Anatolië had opgebouwd, en de daaruit voortvloeiende macht, die ertoe heeft geleid dat twee eeuwen later de opvolgers van deze Osman een rijk beheersten dat zich uitstrekte van Algerije tot aan Perzië en van Hongarije tot aan de Golf van Aden: een halve wereld, zogezegd.

De laatste Duitse keizer
De bijzondere Terra XXL-lange nacht wordt besloten met een documentaire over de opkomst en ondergang van het Duitse keizerrijk. De titel van de film, Kaiser Wilhelm — Mit Hurra in den Untergang, is niet vrij van dubbele bodems, die wellicht in de loop van de drie kwartier tussen 03:15 uur en 04:00 uur zullen worde blootgelegd.
Als de verschillende Duitse vorsten in 1871 in Versailles bijeenkomen om, onder leiding van de IJzeren Kaselier Otto von Bismarck, de proclamatie van de Duitse bij te wonen en de koning van Pruisen uit te roepen tot keizer, blijkt weer eens hoezeer die kanselier zijn voorstellingen, wensen en verlangens had weten door te drijven. Om de Duitse eenheid te bewerkstelligen had deze — besnorde en veelal gehelmd met vederbos voorgestelde, grote baas van het Duitse gebeuren — de oorlog tegen Frankrijk geïnitieerd en de kroning van de keizer te Versailles als afsluiting van dat conflict gemanipuleerd, waarmee hij de Duitse eenheid voor lange tijd, zo niet voorgoed, meende te kunnen vestigen.
Dit in zeer korte tijd door Bismarck van wensbeeld tot realiteit gecreëerd keizerrijk van wat eerst twaalf Duitse deelstaten waren, had daarmee een inwonertal dat alle omringende naties overtrof, en binnen twee decennia was het land erin geslaagd alle concurrenten in de sfeer der industrie achter zich te laten. Maar niet alleen in die categorie, doch tevens in de medische en chemische wetenschappen wist Duitsland in die korte tijd bovenaan de ranglijst te geraken.
Hoe het dan mogelijk was dat goed vier decennia na Versailles al het bereikte op het spel werd gezet, wordt in deze documentaire onderzocht.
____________
Afbeeldingen
1. Logo van het ZDF-programma Nachtstudio met het gezicht daarvan: Volker Panzer.
2. Voorzijde van de dtv-paperback met Terra X-artikelen.
3. Tsarenkathedraal. (Foto: ZDF.)
4. Het tsarenechtpaar Nikolaj en Alexandra. (Foto: ZDF.)
5. De slag om Constantinopel. (Foto: ZDF.)
6. Kaiser Wilhelm II (1859-1941), die na zijn afdanking de rest van zijn dagen in het Nederlandse Doorn (Utrecht) sleet. (Foto: ZDF.)
7. De IJzeren Kanselier Otto von Bismarck (1815-1898) hier als staatsman in burgerpak.

Biografisch drama Einstein and Eddington op BBC2, en Albert Einstein-biografie door Walter Isaacson

Gelijke initialen: AE²
Hedenavond — tussen 22:10 uur en 23:40 uur — wordt door de Britse televisiezender BBC Two een biografish drama uitgezonden over Albert Einstein en Arthur Edington. Doordat de beide heren dezelfde initialen hebben en er in hun leven heel wat wis- en natuurkundige formules aan hen zijn voorbijgetrokken, zou je het tweetal als AE² kunnen kwalificeren.


De verfilming van het ruim beschikbare biografische materiaal, door regisseur en Emmy Award-winnaar Philip Martin, is tot stand gekomen als een Brits-Amerikaanse coproductie welke dit jaar werd afgerond. De hoofdrollen worden vertolkt door David Tennant, Andy Serkis en Rebecca Hall.
De handeling van de film begint als de Eerste Wereldoorlog losbarst. De Duitse natuurkundige Einstein [1], die dan 35 jaar oud is, werkt aan een geheel nieuwe theorie over de zwaartekracht. Einstein en de Britse astrofysicus Arthur Eddington (1882-1944), die sedert 1913 werkzaam was als hoogleraar in de astronomie te Cambridge, voeren een zeer intensieve correspondentie, welke er mede toe zal leiden dat zij gezamenlijk de grootste wetenschappelijke doorbraak van de twintigste eeuw realiseren.
In de trailer, die reeds enkele keren op BBC-television is vertoond, heeft men ook de befaamde scene opgenomen, waarin Einstein zijn tong uitsteekt Ongetwijfeld is dat de bekendste van alle Einstein-parafernalia geworden.

Biografie
Zelfs met zeer oppervlakkige kennis over Albert Einstein zal het niemand verbazen te vernemen dat hij reeds als vijftienjarige een graad in de wiskunde had. De man was een van die geleerden, die meer met zijn werk en de daaraan gekoppelde belangen bezig was dan met het dagelijks leven. Zo kon het ook gebeuren dat de twee echtgenotes, die hij tijdens zijn aardse bestaan heeft gehad, als nauwelijks meer dan wezens die het huiselijke reilen en zeilen voor hun rekening namen. Van zijn gehandcapte zoon wilde hij niets weten. Hij ging echter niet zo erg in zijn werk op dat het bevredigen van fysieke behoeften tot een andere wereld behoorden, en hij onderhield dan ook contacten met enkele vrouwen, die de functie van maîtresse vervulden.

Contrasten
Hij was in tal van opzichten een man vol contrasten: enerzijds was hij een fervente pacifist in de periode nadat hem (in 1921) de Nobelprijs was toegekend, maar in het daarop volgende decennium schrok hij er niet voor terug mee te werken aan de ontwikkeling van de atoombom. Ter relativering moet daar aan worden toegevoegd dat deze bereidheid mede werd geïnitieerd door wat er in nazi-Duitsland onder Hitler gebeurde, en als Jood voelde hij zich daardoor vanzelfsprekend heel direct betrokken. De vrijheid van het individu en van de wetenschapper vormden voor hem een eerste vereiste.

Vrijheid
Einstein overleed in 1955, tien jaar na beëindiging van de Tweede Wereldoorlog. Hij heeft dus niet meer beleefd dat in het land van zijn keuze — de VS — de vrijheid van wetenschap onder de dicatoriale president anno nu ernstig werd beperkt en dat het in zijn voormalige geboorteland zodanig gist en borrelt dat een Vierde Rijk met een nog monsterlijker Gestapo dan anno toen, verregaand in de maak is op initiatief en onder directe verantwoordelijkheid van een zichzelf als christen-democraat beschouwende, extreem heidens handelende, minister die in alle opzichten de weg geheel kwijt is.

Isaacsons boek
In 2007 is bij Nieuw Amsterdam Uitgevers de Nederlandse vertaling — door HenkMoerdijk — verschenen van de uitmuntende, zeseneenhalf honderd pagina's tellende, biografie van Walter Isaacson, die daarin een zeer genuanceerd beeld schetst van Albert Einstein de particulier en de geleerde, en krijgen we op diverse plekken een inkijk in de handel en wandel van de man die ervoor heeft gezorgd dat onze visie op het ons omringende heelal zeer ingrijpend is veranderd. Isaacson heeft ervoor gekozen om Einsteins bestaan centraal te stellen binnen de historische gebeurtenissen in de eerste helft van de twintgste eeuw, welke van zo doorslaggevende betekenis zijn geweest voor tal van verschillende ontwikkelingen in het alledaagse menselijk bestaan op dit ondermaanse, zowel wat ons privéleven betreft alsook in een algemeen-maatschappelijke context, en in de wetenschappen en kunsten. Isaacson gaat tegenstellingen in de persoon enerzijds, en die in de uitkomsten van het wetenschappelijk werk van zijn protagonist aan de andere kant, niet uit de weg en krijgen we zo een niet alleen kleurrijk beeld van de persoon en de wetenschapper, maar tevens van wat zich er aan verscheurdheid binnen deze twee afsplitsingen van het wezen Einstein hebben afgespeeld, hetgeen nog eens werd versterkt toen bleek dat hij in de tweede helft van zijn ondermaanse vertoeven niet alleen veel in het werk heeft gesteld om de eigen theorieën onderuit te halen, maar waarschuwde hij tevens voor de snel voortschrijdende wapenwedloop, waar zelf immers enige tijd aan had meegewerkt.
Een fascinerend en soms adembenemend boek.
__________
[1] Evenals de filosoof-econoom Karl Marx (1818-1883) en de psychoanalyticus Sigmund Freud (1856-1939) behoort Albert Einstein (1879-1955) tot de trias van de Protagonisten die het denken in de twintigste eeuw zeer nadrukkelijk hebben beïnvloed. Hun werken belandden in mei 1933 in de vuurzee die in vrijwel elke plaats van enige betekenis in nazi-Duitsland werden gecreëerd om onwelgevallige geschriften uit het openbare leven te verwijderen. Dat de drie bovengenoemde heren allen Jood waren, was voldoende om hen tot ongewenste elementen te bestempelen.


__________
Walter Isaacson — Einstein — De Biografie
Vertaald door Henk Moerdijk
656 pag., gebonden met stofomslag
met een speciaal fotokatern
Nieuw Amsterdam Uitgevers, 2007
ISBN 978-90-468-0318-9.
_____________
Afbeeldingen
1. Voorzijde van het stofomslag van de Nederlandse vertalig van de Einstein-biografie door Walter Isaacson.
2. Arthur Eddington, de Britse astrofysicus en correspondent van Albert Einstein.
3. Walter isaacson, auteur van de Einstein-biografie.
4. Signatuur van de grote geleerde.

Biopic en docudrama over Marie Antoinette — op één avond via de Belgische zender Canvas

Twee films
Op woensdag 19 november zal de tweede Nederlandstalige Belgische televisiezender Canvas twee keer een uur besteden aan de historische figuur Marie Antoinette (oorspronkelijk aartshertogin Maria Antonia van Oostenrijk; 1755-1792), dochter van de Oostenrijke keizerin Maria Theresia en de laatste koningin van Frankrijk, die was gehuwd met Lodewijk XVI. Haar aardse bestaan eindigde onder de guillotine, aangezien ze zich op het cruciale moment — toen de Franse Revolutie uitbrak in 1789 — aan de verkeerde kant van de scheidslijn der tweedeling in de maatschappij van dat koninkrijk bevond.
Als eerste wordt tussen 20:40 uur en 22:40 uur de biografische speelfilm Marie Antoinette uit 2006 vertoond van regisseuse Sofia Coppola, die tegelijkertijd verantwoordelijk tekent voor het draaiboek — een coproductie van onder meer de VS en Frankrijk. De hoofdrollen zullen worden vervuld door Kirsten Dunst, Jason Schwartzman en Danny Huston.

Bijzonderheden
Gegevens van de productiemaatschappij vermelden dat het Sofia Coppola niet te doen was om een politiek statement af te geven, maar dat ze zich veel meer had gericht op de privépersoon Marie Antoinette met haar geheel eigen belevingswereld, haar emoties en haar innerlijke wezen.
De regisseuse legt daarbij de nadruk op het Marie Antoinette omringende toestanden en gebeurtenissen, vooral in de door gehuichel, valsheid en hypocrisie gekenmerkte directe omgeving.


In deze film is Marie Antoinette een mens dat slachtoffer is geworden van woelige veranderingen en ze wordt nu eens niet geportretteerd als een secreet dat zich verbaasde over het feit dat het volk morde: "Het heeft geen brood, Sire." — "Nou, dan eten ze toch taart!" [1]
Filmkenners die inmiddels hebben kennis genomen van deze rolprent, spreken over "een lust voor het oog" en dat de grootste troeven ervan liggen in het camerawerk en de art direction, al is men meestentijds ook uitermate lovend over Kirsten Dunst, die de prinses uitbeeldt in deze film.

Documentair drama
Na een kort praatprogramma dat de Marie Antoinette-kijkers zo'n half uur de gelegenheid geeft iets anders te doen, volgt om 23:15 uur op dezelfde Begische zender een tweede film met hetzelfde thema en eveneens dezelfde titel, maar daarbij gaat het om een documentair drama van David Grubin — overigens gerealiseerd in hetzelfde jaar als de bovengenoemde speefilm — dat eveneens zo'n twee uur duurt.
Juist in een tijd van grote belangstelling voor, helaas, al te erg geromantiseerde verhalen over tal van historische figuren is het een verademing om een rolprent te zien, waarin de figuren weliswaar door acteurs worden 'ingevuld' — de personen zelf te laten opdraven, is nu eenmaal een te zware opgave, aangezien ze in die periode niet konden worden gefilmd —, maar die zich in hun doen (en laten) dien te houden aan feiten en niet aan de smaak van een groot en middelmatig publiek aangepaste interpretaties, welke niet zelden, althans ten dele — hun basis vinden in een al te opgezwollen duim, die erg veel invloed uitoefent op het wensdenken, met alle uitvergrote gevolgen van dien.
__________
[1] Niet zonder een lichte schok der herkenning is het feit dat deze zelfde uitspraak ongeveer een kwart eeuw geleden aan de Engelse premier Thatcher werd toegeschreven toen die een reeks van maatregelen had genomen dat grote groepen van mensen aan de bedelstaf had gebracht.
____________
Afbeeldingen
1. Regisseuse Sofia Coppola (geb. 1971).
2. Scène te Versailles waar de film werd opgenomen, met Kirsten Dunst als Marie Antoinette.
3. Staatsieportret uit 1775 van de laatste Franse koningin Marie Antoinette.

De foutieve beeldvorming over Adolf Eichmann

Geen Schreibtischtäter
Op donderdag 13 november spreekt Gabriel Bach in de Amsterdamse sociëteit Felix Meritis over het proces tegen Adolf Eichmann (1906-1962) dat in 1961 in Israël werd gevoerd en dat veelal werd beschouwd als hèt proces van de eeuw. De inmiddels 81 jaar oude Gabriel Bach, geboren in 1927 in Duitsland — die tijdens het Eichmann-proces één van de belangrijkste aanklagers was en later, tussen 1982 tot aan zijn pensionering in 1997, heeft gefunctioneerd als rechter van het Israëlische Hooggerechtshof —, trekt zeer aandacht voor en tijdens zijn optredens met de boodschap dat deze Eichmann niet de 'simpele' nationaal-socialist was, die persoonlijk niets tegen Joden had, doch slechts orders uitvoerde zonder daar zelf enig fanatisme bij aan de dag te hebben gelegd.
Gabriel Bach is van mening dat — hoewel het proces een strafzaak was waarvoor zoveel mogelijk degelijk materiaal moest worden verzameld om te kunnen bewijzen dat Adolf Eichmann de directe verantwoordelijkheid droeg voor de transporten van Joden naar de vernietigingsmachinerie in concentratiekampen — het proces van historische betekenis is geweest doordat daarmee voor het eerst de omvangrijke systematiek van het geplande uitmoorden van het Europese Jodendom in algemene zin bekend werd, ook en vooral in Duitsland waar dat prcoes elke avond opnieuw een thema was op de beeldbuis en daardoor het onderwerp nadien niet meer kon worden genegeerd of deels terzijde kon worden geschoven.
Gabriel Bach wijst beschuldigend in de richting van de filosofe Hannah Arendt, die over het proces heeft gepubliceerd en daarbij sprak over die Banalität des Bösen. Ondanks haar belangstelling heeft ze niet met Bach en zijn medewerkers willen spreken en kwam ze slechts enkele dagen voor het begin van het proces in Israël aan. Haar opstelling als filosofe van hoog aanzien en Jodin heeft er volgens Bach (mede) voor gezorgd dat er tot op heden een verkeerde opvatting bestaat over het werkelijke functioneren van Eichmann. Die was immers — in de context van de plannen tot vernietitiging van het Europese Jodendom van mening dat 'achttien een getal' was, maar een miljoen 'niet meer dan een statistiek'.
Zelfs toen Hitler met de Hongaarse leider Horty een afspaak had over 8700 Joodse gezinnen die mochten vertrekken, was het Eichmann die dit heeft willen verhinderen.
De avond in Felix Meritis, waarbij de voertaal Engels is, en die zal worden voorgezeten door Frits Barend, begint om 20:00 uur. De lezing van Gabriel Bach, die wordt gehouden onder het motto Sharing an office with Eichmann, is vrij toegankelijk. Meer informatie daarover kunt u hier vinden.

Saul Friedländer
De Joodse historicus Saul Friedländer, die is gespecialiseerd in de onderhavige thematiek, deelt de kritiek van Gabriel Bach aan Hannah Arendt. Hij laat — in zijn recente, monumentale standaardwerk over de geschiedenis van de vervolging en de aansluitende vernietiging van de Europese Joden [1] — er geen twijfel over bestaan wat de ware functie van Eichmann is geweest en dat alles rechtvaardigt de conclusie dat die Hannah Arendt met — al dan niet onderbewuste — preoccupatie naar dat proces is gegaan. Saul Friedländer — in 1932 te Praag geboren in een Joods gezin — heeft met zijn zeer omvangrijke geschiedschrijving in twee kloeke delen met betrekking tot dit thema getracht, deze onuitwisbaar bezoedelde bladzijden uit de geschiedenis van de twintigste eeuw in het algemeen en in het bijzonder van die in Europa tijdens de eerste helft van de vorige eeuw, voor een groter lezerspubliek inzichtelijk te maken zonder daarbij voorbij te gaan aan gecompliceerde structuren.
Net als voor vele 'alledaagse' mensen blijft het een ondoorgrondelijk gebeuren dat juist in het land van de dichters en denkers, dat ook op andere fronten één der meest ontwikkelde naties ter wereld was, iets extremistisch crimineels en verachtenswaardigs van zodanige omvang heeft kunnen plaatsgrijpen.

Deel 1: De jaren van vervolging
In het eerste deel van Saul Friedländers boek uit 1997 — dat een jaar daarna in een Nederlandse vertaling bij uitgeverij Het Spectrum in Utrecht is verschenen, en verleden jaar, samen met het tweede deel in één band met opgeteld meer dan 1.300 pagina's tekst, door Nieuw Amsterdam Uitgevers (opnieuw) is uitgebracht [1] — behandelt Friedländer de Jodenvervolging in Duitsland aan de hand van zo ongeveer alle literatuur die over dat bewuste tijdperk (1933-1939) bestaat. De auteur is de stellige mening toegedaan dat de Duitse bevolking niet werkelijk uit was op een fysieke uitroeiing van het Jodendom (in Europa) [2], maar dat de in principe sterk afwijzende houding van datzelfde volk ertoe heeft geleid dat het wegkijken en de daaraan onverbrekelijk verbonden — dan wel van lieverlee (lees: door verdringing) ontstane — onverschilligheid mede verantwoordelijk is voor de situatie dat de nazi-bonzen vrijwel geheel ongestoord hun eliminatie van deze andere mensen, die niet in hun wereldbeeld pasten, hebben kunnen realiseren.

Deel 2: De jaren van vernietiging
Partijen, die in alle oprechtheid van hun overtuiging na de Tweede Wereldoorlog langdurig bleven beweren dat het niet Adolf Hitler was die verantwoordelijk was voor de ergste nazi-misdaden — maar dat dit alles moest worden toegeschreven aan de machtswellust van sommige nazi-topfiguren, die de werkelijkheid voor de Führer verborgen hielden —, zouden beter hebben kunnen, en dus moeten, weten als ze zich hadden georiënteerd op de harde feiten en niet op wensdenken. Het Duitse fenomeen Duckmäusertum — naar boven buigen en naar beneden trappen — heeft mede gezorgd dat die machthebbers de handelingsruimte namen om de plannen voor de Endlösung minutieus verder uit te werken en te realiseren. Saul Friedländer gaat evenmin een ander, dikwijls onderbelicht feit uit de weg: de houding die zo'n grote groep mensen — die in totaal zes miljoen Joden — aannam zich te schikken in de eisen van degenen die het voor het zeggen hadden. Dit geschiedde veelal uit overwegingen die waren gebasseerd op het principe van de Hoop: om zo erger te kunnen voorkomen en eventueel tijd te rekken.
Saul Friedländer heeft een Joods 'monnikenwerk' verricht door zich te worstelen door bergen van documenten met vastgelegde gebeurtenissen enerzijds en geprotocolleerde getuigenissen, mede op basis van grote aantallen brieven, dagboeknotities en opgetekende herinneringen.
Voor zijn ongeëvenaarde document met een conglomeraat aan onwrikbaar bewijsmateriaal heeft Saul Friedländer niet alleen de Pulitzerprijs gekregen; in 2007, op de laatste dag van de Frankfurter Buchmesse is hem aldaar in de Paulskirche [3] de Friedenspreis des Deutschen Buchhandels toegekend.
__________
[1] Dat zal te danken zijn aan het feit dat Nieuw Amsterdam-uitgever Henk ter Borg een decennium geleden nog bij werkzaam was bij Het Spectrum, doch nu met zijn Nieuw Amsterdam behoorlijk aan de weg timmert.
[2] Uit eigen ervaringen weet ik dat deze houding ook bij bepaalde groeperingen Nederlandse anti-semieten heerste. Men vond dat er voor Joden geen plaats in onze samenleving was, maar daarom hoefde toch niemand van hen op zelfs maar de geringste wijze te worden mishandeld. Ze zouden immers ook een eigen staat krijgen: Madagascar. Dat zo'n houding een al te gemakkelijke was, gebaseerd op een langzaam maar zeker geconditioneerde naïviteit, hoeft verder geen betoog. Een enkeling van hen was na de oorlog zo eerlijk om te bekennen dat ze weliswaar tevreden was met het feit dat de drieëneenhalf duizend Joden Groningen moesten verlaten, maar dat ze tijdens de oorlog, verplicht werkzaam op een kantoor van de Duitsers, iedere ondergedoken Jood waarover ze informatie had, ongemoeid heeft gelaten, aangezien ze tegen verraad was.
Aan de andere kant was er eind jaren tachtig van de vorige eeuw in datzelfde Groningen een winkelier, die bijna een halve eeuw na dato — aan ieder van wie hij wist of gevoeglijk kon aanemen dat deze niet-Joods was — vol trots vertelde dat hij op het viaduct bij het Hoofdstation van Groningen was gaan staan om de treinen met Joden uit te wuiven, en dat hij daar nog steeds trots op was. Die behoort, als hij nu nog leeft, tot de categorie der ewig Gestrigen.
[3] De Paulskirche in Frankfurt am Main is een symbool voor vrede en vrijheid. Hier werd in 1848 de constitutionerende vergadering gehouden voor de stichting van de Duitse staat.
___________
Saul Friedländer: Nazi-Duitsland en de Joden
Deel 1. De jaren van vervolging 1933-1939
Deel 2. De jaren van vernietiging 1939-1945
472, resp. 862 pagina's, in één boek gebonden, met stofomslag.
Nieuw Amsterdam uitgevers, Amsterdam 2007.
Lannoo N.V., Tielt (voor België)
ISBN 978-9-782-3003-8.
____________
Afbeeldingen
1. Adolf Eichmann als 27-jarige in SS-uniform.
2. De Duitse filosofe Hannah Arendt (1906-1975).
3. Gabriel Bach als aanklager, op de achtergrond Eichmann tussen twee bewakers in een door kogelvrij glas omgeven beklaagdenbank.
4. Saul Friedländer.
5. Voorzijde van het stofomslag van Saul Friedländers 'foliant' over Nazi-Duitsland en de Joden.

Vier uur achtereen diverse tv-programma's over de geschiedenis van Duitsland in de twintigste eeuw

Op digitaal kanaal GeschiedenisTV
Op dinsdag 11 november zendt het Nederlandse digitale kanaal GeschiedenisTV vier uur achtereen programma's uit over een groot deel van de geschiedenis van ons directe buurland Duitsland. Om 20:38 uur begint de lange avond tot na middernacht met achtereenvolgens de beide delen van de IKON-film uit 1988: München 38. Het eerste deel, Verwenste vrede, duurt tot 21:30 uur, en direct in aansluiting daaraan wordt het tweede deel Versmade bondgenoot de ether ingestuurd. In die beelddocumentatie wordt opnieuw duidelijk hoe verdeeld men in Europa was over de figuur van het Krankzinnige Beest Hitler en de gevolgen van zijn politiek, die heel eenvoudig voorspelbaar waren voor ieder die de bereidheid had getoond om te kijken en te luisteren.
Even voor half elf volgen onder de titel Twee Duitslanden dan nog twee reportages van de NOS, in 1989 gemaakt door Chester te Nuyl over in die dagen actuele ontwikkelingen van de beide Duitslanden en de toen nog onmetelijke importantie van directe en latere gevolgen.
Zowel de conflicten binnen de NAVO over kernwapens voor de korte afstand, en het 'demoratische' Duitsland dat toen veertig jaar bestond, komen aan de orde, evenals het opvallende vertrek van enkele Russische legeronderdelen uit Oost-Duitsland. Men vroeg zich af of de Muur wellicht toch nog zou vallen, ook al had de hoogse baas van de dictatuur, Erich Honecker (1912-1994) verklaard dat juist dat abject-afzichtelijke bouwsel in honderd jaar nog overeind zou staan, letterlijk en figuurlijk tussen de beide Duitslanden.

De kameraad van kunststof
Een goed zestig minuten durende documentaire over de kunststoffen automobiel genaamd Trabant sluit op de breed uitgemeten waanzin van een decennialang ver- en vooral gedeelde staat, waarin aan de ene kant economische welvaart heerst en wel van zo'n af en toe ook pijnlijk overbodige omvang — honderden verschillende merken sigaretten aan de westelijke kant van de muur tegenover slechts één merk aan de andere zijde — dat men het ongeloof dat daarover bestond bij een groot deel van de DDR-bevolking best kan begrijpen
De klassieke auto in het oostelijke Duitsland werd na de zogeheten eenwording snel verdrongen door de luxueuzere voertuigen die in het westen alledaags waren. In zijn documentaire over dit vervoermiddel blikt Wim Schepens terug op de betekenis van dat, dikwijls als bordpapieren automobiel beschimpt, voertuig.

Ralph Giordano
De ruim vier uur durende Duitse avond wordt besloten met een aflevering van de serie reportages, die toen tot de vaste programma's van de VPRO behoorden. Eén aflevering daarvan, Duitsland 1992, onder redactie van Cherry Duyns, toont een portret van de schrijver Ralph Giordano (geboren te Hamburg in 1923), die aan de toenmalige bondsanselier Helmut Kohl een brief schreef waarin hij zijn bezorgdheid heeft geuit over het (groeiende) rechts-extremisme in zijn vaderland. Deze reportage duurt in de nacht van dinsdag 11 op woensdag 12 november van middernacht tot 00:33 uur.
____________
Afbeeldingen
1. Adolf Hitler als mensenkind.
2. Erich Honecker, Staatsratsvorsitzender van de Oost-Duitse Sozialistische Einheitspartei Deutschlands.
4. De ook nu nog in Duitsland bestreden auteur Ralph Giordano, die met anti-semitische haatpost en dreigtelefootjes werd belaagd.

Orlando Figes' standaardwerken over de Russische Revolutie en Leven onder Stalin nu als paperback

Onovertroffen
In een artikel van 4 augustus hebben we in deze rubriek gewezen op een paar bijzondere boeken over het leven in Rusland ten tijde van de zwaar gedegenereerde, krankzinnige, niet-seksuele sadist Josif Dzjoegasjvili, die aan de wereld beter bekend was en is onder één van zijn minimaal 39 pseudoniemen: Stalin — de man van staal. Eén van die twee boeken betrof een biografie van deze dictator als jongeman, het tweede betrof het volkomen ingesnoerde leven dat de meeste Russen hebben geleid — geleden zou je willen zeggen — in de periode van de onnoemelijke terreur, die van overheidswege jegens hen werd verordineerd en die weliswaar in eerste instantie terugging op de persoon Stalin en diens wezen(loosheid), maar die nimmer zulke grillige en onmetelijke vormen had kunnen aannemen als daar niet een apparaat zou zijn ontstaan in de vorm van mensen, die hem klakkeloos zijn gevolgd en die machinaal hebben gehoorzaamd aan zijn bevelen.
Voor dat boek is de auteur, Orlando Figes, op alle fronten internationaal hoog geprezen, en terecht, want zo'n thriller vol gruwelen, die enerzijds een belasting vormt door de vele — noodzakelijkerwijs! — beschreven wandaden van het regime Stalin, doch tegelijkertijd een toegevoegde waarde van hoog niveau weet te realiseren onder meer door de veelomvattendheid van de thematiek en de wijze waarop de auteur dat alles heeft verwoord.

Geniale geschiedschrijving
Voordat zijn Fluisteraars was verschenen, had Figes reeds in 1996 A people's Tragedy gepubliceerd, dat echter pas tien jaar later in een Nederlandse vertaling — evenals Fluisteraars door Toon Dohmen — is uitgekomen, en thans, binnen twee jaar, in de gebonden editie is uitverkocht, en sedert begin deze maand als paperback op de markt is gebracht, hetgeen tevens geldt voor Fluisteraars.
Het is begrijpelijk dat de vakpers en de boekbesprekers zo positief over dit omvangrijke — meer dan 1100 pagina's omvattende — boek zijn. Het is de eerste keer dat een boek over de Russische Revolutie zich niet beperkt tot de tijd vanaf 1917, of eventueel vanaf 1905 toen er ook al flink werd gemord [1], maar een echte revolutie niet heeft kunnen plaatsgrijpen. Orlando Figes gaat echter terug tot het jaar 1891, waar hij de eerste aanzetten signaleerde tot dringend gewenste en evenzo noodzakelijke veranderingen in het maatschappelijk bestel van alledag, dat niet langer zou kunnen worden bepaald door de Romanovs en hun adviseurs, maar waarin ook echt plaats zou zijn voor het volk. Dat dit later, onder de aanvankelijk wellicht verbeteraars lijkende, protagonisten van de Oktoberrevolutie allengs is gedegenereerd tot een minstens zo ernstig schrikbewind als dat van de Tsaar en zijn machtsapparaat, hoeft niet (meer) te worden betwijfeld.
Schreef Jacob Israël de Haan (1881-1924) zijn verbijsterende verslag over de situatie in Russische gevangenissen ten tijde van de Tsaar [2], en had zo'n halve eeuw tevoren de Fransman Jules Michelet (1798-1874) [3] reeds zijn traktaat over de verschrikkingen aldaar, van de Weichsel tot in het hart van Siberië, uitgegeven, waarin hij iedere Rus omschreef als een martelaar; het toptraktaat van Orlando Figes is superieur aan al die verdienstelijke werken. Niemand hoeft zich te schamen voor de gedachte dat de latere gevangenen van die figuren, welke wandelende uitwassen zijn geworden van diezelfde oorspronkelijk als positieve doelen nastrevende omwentelingen, het ook bepaald niet beter hebben gehad dan die van de blauwbloedige regeerders, die het voor de revolutie te zeggen hadden en hun bloedige lakens hebben uitgedeeld.

Andere opzet
Orlando Figes heeft zijn portret van de Russische revolutie volstrekt anders opgezet dan alle tot dusverre verschenen standaardwerken over dit fenomenale gebeuren. Hij biedt perspectieven vanuit diverse persoonlijkheden, die niet door de auteur als waarschijnlijk worden geacht of zijn geïnterpreteerd op basis van diens eigen voorkeuren, maar geconstrueerd naar aanleiding van persoonlijke verslagen, die veelal berichten over een tragisch verloop van diverse individuele geschiedenissen. Dat alles heeft Figes verweven met het objectieve verhaal over de ontwikkeling van alle aan de Revolutie gelieerde fenomenen. Die mijlpaal in de historie van het enorme rijk tussen de Weichsel en het verre Vladivostok heeft een enorme betekenis gehad — en zal die houden — voor niet alleen de bewoners van het Rusland van toen en hun talrijke nazaten tot in minimaal het vierde geslacht, maar tevens voor de ontwikkeling van de geschiedenis van de Balkanlanden en die staten, welke direct grenzen aan het vrijere West-Europa — aan de andere kant van het IJzeren Gordijn, waar het gras nu eenmaal groener was.

Mensenwerk
Orlando Figes laat zien dat de Raderen der Geschiedenis niet een op zichzelf werkzaam mechaniek vormen dat naar willekeur kan draaien, maar dat dit altijd afhankelijk is van menselijk handelen of het uitblijven daarvan op cruciale momenten. Hij heeft met zijn aanpak een staaltje monnikenwerk verricht dat momenten van toen nu tot monumenten binnen de levensloop van in eerste instantie Europa zijn gepromoveerd, waarvan we weten dat de invloeden ervan nog altijd veel verder reiken dan de grenzen van de Oude Wereld.
Orlando Figes onderscheidt binnen die elfhonderd bladzijden vier perioden: de eerste van het Oude Regime, als voorloper met ondergronds reeds gistende indicaties voor de wens naar wijzigingen; dan volgt de meer dan een kwart eeuw beslaande periode van de Gezagscrisis (1891-1917). Het derde onderdeel omvat de periode der daadwerkelijke Revolutie tussen februari 1917 en maart 1918. Het omvangrijkste hoofdstuk is het vierde, dat handelt over de burgeroorlog en het ontstaan van het sovjetsysteem in de jaren 1918-1924.
Tragedie van een volk heeft als thema de mijlpaal in de westerse geschiedenis, welke als Russische Revolutie bekend gebleven is, en het boek is zelf al heel snel een mijlpaal gebleken binnen de bestaande vakliteratuur over de toestanden en gebeurtenissen, die hun schaduwen reeds gedurende een kwart eeuw hadden vooruit geworpen in het leven van zowel de Tsarenfamilie alsmede van de miljoenen Russen in de verschillende lagen van de bevolking. En tot op de huidige dag zijn op tal van fronten in diverse landen en streken de schaduwen van de gevolgen van diezelfde omwentelingen objectief aanwijsbaar en, niet te vergeten, voor zo menigeen subjectief voelbaar.
Met een zeer hoog ontwikkeld fingerspitzengefühl heeft Roland Figes met zijn boeken over het land en volk dat we onder de verzamelnaam Rusland kennen — en dat eigenlijk zoveel landen en volkeren omvat — zelf geschiedenis geschreven op het hoogst denkbare niveau.
Dankzij vertaler Toon Dohmen zullen nu veel meer lezers kennis kunnen nemen van de inhoud van deze gedetailleerd beschreven historie dan wanneer zijn boek(en) niet ook in het Nederlands zouden zijn verschenen. HULDE.
__________
[1] De Rus Dmitri Sjostakovitsj (1906-1975) schreef drie Revolutie-symfonieën: de Tweede (opus 14 — 1927) draagt als titel Октябр (Oktober); de Elfde (opus 103 — 1957) heet Het jaar 1905; de Twaalfde (opus 112 — 1961) draagt de naam Het jaar 1917.

[2] Jacob Israël de Haan: In Russische gevangenissen. Wereldbibliotheek, Amsterdam, 1913.

[3] Jules Michelet: Les Martyrs de la Russie (1854); in het Nederlands vertaald en van aantekeningen voorzien door S.J. Bouberg Wilson. Wereldbibliotheek, Amsterdam, zonder jaartal.
____________
Afbeeldingen
1. Rug van de Nederlandse paperback-editie van het boek in kwestie.
2. Auteur Orlando Figes (Foto Erik van den Boom).
3. Eén van de vooraanstaande vrouwen in de omwentelingen was Alexandra Kollontaj (1872-1952). Hier staat ze, in 1919, samen met de befaamde anarchiste Emma Goldman (links).
4. Dmitri Sjostakovitsj. Tekening van Jarko Aikens, Groningen 1984. Collectie Heinz Wallisch.
5. Voorplat van Orlando Figes' boek in de meest recente Nederlandse editie.

Orlando Figes: Tragedie van een volk —
De Russische Revolutie 1891-1924.
1120 pag., grote paperback, met acht fotokaternen.
Nieuw Amsterdam Uitgevers, Amsterdam.
September 2008 (tweede druk; gebonden editie oktober 2006).
ISBN 978-90-468-0486-5.

Leugens en legenden omtrent Felix Kersten — met helende handen in dienst van Hitler en Himmler

Felix Kersten
Mensen die geïnteresseerd zijn in de geschiedenis van de twintigste eeuw en met name die van de Europese historie in de eerste helft van de twintigste eeuw, die door veel kwaad en als gevolg daarvan door veel dood en verderf en menselijke tragedies wordt gekenmerkt — tragedies die zijn veroorzaakt door enkele groepen van krankzinnige criminelen van de ergst denkbare orde, die hun beestachtigheid in de vorm van, al dan niet seksueel getint, sadisme, en, overdrachtelijk dan wel heel direct vampirisme in alle denkbare schakeringen. Tussen al die afgezanten van het Beest uit de Afgrond zoals — om nu even binnen nazi-Duitsland van toen te blijven— zoals Hitler, Eichmann, Bormann, Speer, Himmler en vele anderen, bevonden zich meelopers of mensen die wel anders hadden gewild maar dat niet aandurfden of meenden dat ze door binnen de structuren te blijven, hier en daar iets ten goede van sommige vervolgden te kunnen bewerkstelligen.
Eén van deze personen was de van oorsprong Finse arts Felix Kersten (1898-1960) de persoonlijke masseur van Himmler, die voor de oorlog ook bevriend was met Bernhard von Lippe-Biesterfeld, die zo menig nazi-grootheid tot zijn vriendenkring mocht rekeken. Hij is er door zijn directe invloed — vast niet in de laatste plaats door zijn directe contact met het lichaam van de massamoordenaar en deze met die handelingen een gevoel van welbehagen te verschaffen, en derhalve subliminale homoërotische handelingen te verrichten — in geslaagd veel mensenlevens te redden.
Na de ineenstorting van het derde rijk werden zulke mensen dikwijls met de nek aangekeken of zelfs voor de rechter gesleept, en in ieder geval veracht omdat ze zich met het nazi-gespuis hadden ingelaten. Nadere bestudering leert in veel gevallen dat er dikwijls geen sprake was van luidheid of lafheid, maar van zeer complexe situaties met afhankelijkheden, die niemand achteraf kan wegredeneren.
Hoewel Kersten flink wat mensen van de ondergang heeft gered, bleef hij, ook na de Tweede Wereldoorlog trouw aan de nazi-denkbeelden, en in die zin dus wel degelijk een man om volkomen te mijden.

Documentaire film
Emmanuel Amara heeft een documentaire film gemaakt over Felix Kersten, die de titel draagt Satan's doctor, die op maandag 20 oktober door Canvas, het tweede Belgische, Nederlandstalige televisienet zal worden uitgezonden tussen 22:05 uur en 23:00 uur.
Wellicht dat de film enig inzicht verschaft in oorzaken en gevolgen van zijn bekering tot Hitlers denkbeelden. Dat hij op meer dan één punt echter ook bepaald niet koosjer in de kop was, bleek uit zijn beweringen in het naoorlogse Nederland — waar hij vanwege de goede daden zoals bove gemeld, werd bewonderd — dat hij had voorkomen dat Den Haag werd gebombardeerd, dat de Afsluitdijk zou worden doorgestoken en dat de totale Nederlandse bevolking naar Polen zou worden gedeporteerd. Alles legendevorming en wensdenken van de man zelf, waarvan zo menig nuchtere Nederlander anno toen veel heeft geloofd.