Het Sonderkommando van Auschwitz-Birkenau

Herdenking van de bevrijding
Op woensdag 23 januari wordt, tussen 21:00 uur en 21:55 uur via de beeldbuis door de Frans-Duitse cultuurzender Arte, de documentaire vertoond over het Sonderkommando Auschwitz-Birkenau. Dat doet de zender in het kader van de herdenking van de bevrijding, op 27 januari 1945, van het concentratiekamp Auschwitz-Birkenau. Een herhaling van deze film wordt nog deze week vertoond: op zaterdag 26 januari 's middags vanf 14:00 uur. Voor de regie van deze Franse documentaire uit 2007, met een speelduur van 52 minuten, tekent Emil Weiss.

Joodse gevangenen
Het Sonderkommando in het concentratiekamp Auschwitz-Birkenau werd gevormd door Joodse gevangenen, die niets anders waren dan arbeidsslaven. Zij werden door de SS gedwongen de te vergassen slachtoffers behulpzaam te zijn in de kleedruimte, opdat alles soepeler en zonder oponthoud zou verlopen. Deze speciale gevangenen moesten er tevens voor zorgen dat het haar van de slachtoffers werd afgeschoren en hun tanden werden getrokken. Dat haar en het goud uit de tanden verschafte de SS handelswaar, evenals de sieraden. Zelfs de as van de in de crematoria verbrande Joden leverde nog winst op. Slechts weinigen van het relatief grote aantal leden — op het laatst een kleine duizend — van dat Sonderkommando dat ooggetuige was van de massamoorden, hebben het uiteindelijk overleefd. Ondanks het feit dat het "gif van Auschwitz" tot in hun merg was doorgedrongen, zijn er enkelen, die het — weliswaar met de voor de hand liggende gevolgen en 'bijwerkingen' — nog decennia lang hebben volgehouden. Enige van die overlevenden hebben de auteurs van het boek Zeugen aus der Todeszone een omvangrijke voorstelling van zaken gegeven met betrekking tot de gebeurtenissen van toen. Zij waren immers, afgezien van de daders, de enige ooggetuigen. Daarom is het van groot belang — voor de documentatie en de zich (toch nog steeds) verder ontwikkelende geschiedschrijving met betrekking tot dit thema — dat het kleine aantal dat — ondanks alle trauma's die zij aan Auschwitz hebben overgehouden — het einde van de twintigste eeuw heeft mogen beleven, bereid is geweest te vertellen over het dagelijks leven in deze diepe afgrond.
Naast de uitgewerkte interviews die als basis voor dit boek hebben gediend, is er gebruik gemaakt van veel recentelijk verricht onderzoek. Nog steeds weer kunnen de bestaande gegevens worden aangevuld. Dat laatste bleek doordat in de pocketeditie van 2005 — het boek was voor de eerste als gebonden uitgave bij zu Klampen Verlag verschenen — toch nog weer verbeteringen en aanvullingen konden worden verwerkt.
__________

Eric Friedler, Barbara Siebert und Andreas Killian: Zeugen aus der Todeszone — Das jüdische Sonderkommando in Auschwitz. 416 pag., geïllustreerd, paperback dtv 34158; Deutscher Taschenbuch Verlag, München, 2005; ISBN 978-3-423-34158-X. Prijs € 14,50 (in de BRD, en in Amsterdam bij Boekhandel Die Weisse Rose).
____________
Afbeeldingen
1. Prikkeldraad van het kamp Auschwitz-Birkenau. (Arte France.)
2. Voorplat omslag dtv 34158: Zeugen aus der Todeszone.