Dichtervorst in nationaalsocialistische verpakking

Dubieuze vondst
In een partijtje opruimingsboeken, die alle betrekking hadden op de Duitstalige letteren, variërend van Hartmann von der Aue tot en met Günter Grass vond ik, naast twee boeken over Goethe, die ik nog niet had, een derde waarvan ik het bestaan niet eens kende, maar wel degelijk in de tijd kon plaatsen. Al die uitgaven — onafhankelijk van de vorm, de omvang, de huidige toestand van het boek of de oorspronkelijke prijs — mochten de deur uit voor slechts 50 eurocent per stuk.
Het gaat in dit kader echter om een boek dat — naast zoveel andere klassieken, die deels een andere functie kregen dan ze hadden voor de machtsovername door de nationaal-socialisten binnen de Duitse regering — werd gebruikt voor flink wat kwalijker doeleinden dan waarvoor de inhoud meer dan een eeuw tevoren was geschreven. En zulks werd bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog nog flink aangescherpt. Zo kon het gebeuren dat Eine Auswahl uit het oeuvre van het Duitse universele genie Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832) werd misbruikt ter morele ondersteuning van de Entscheidungskampf van het Duitse volk in zijn geschiedenis.

Manipulatie
Zoals je in een tekst veel verschillende elementen kunt aantreffen — mede afhankelijk van een eventuele context —, is het voor de hand liggend dat deze Goethe-uitgave voor militairen aan het front niet was bedoeld ter verdere ontwikkeling van de literaire kennis of van het inlevingsvermogen, dan wel ter verpozing. Het enige doel van de legerleiding was het op peil houden van de Kampfgeist.
De Auswahl werd gepresenteerd als Frontausgabe 1940 in de vorm van een Feldpost-Buch, dat iemand aan een militair te velde kon zenden zonder dat hiervoor porto hoefde te worden betaald. Daartoe was de achterzijde van het boek — een kwart slag gedraaid als oblong-zending — voorgedrukt. De afzender hoefde alleen de naam van de geadresseerde en diens veldpostnummer in te vullen, alsmede de eigen naam in de daarvoor bestemde, veel kleinere ruimte. Direct daaronder waren vier regeltjes ingeruimd voor Mededelingen van de afzender. De linker hoek onderaan bevatte een tekst over de dichter, die direct op de situatie van het volk anno toen werd betrokken.


Durchhalteparolen
Schrijver van deze tekst — die een gedeelte was uit de wat langere inleidende tekst binnenin — stamde uit de pen van Sigmund Graff (1898-1979), die al direct vanaf het begin van de oorlog werkzaam was in de Presse- und Propagandaabteilung des Oberkommandos der Wehrmacht. Voordien was Graff onder meer werkzaam geweest in Goebbels' Propagandaministerium.
Drie jaar na de oorlog werd hij in een procedure echter als entlastet gekwalificeerd. Hij trok zelf diverse keren te velde tegen personen en instanties die hem in verband brachten met het nationaal-socialisme. Het uitgevershuis Kröner werd in 1963 daarvoor veroordeeld, maar in 1965, bij de revisie, vrijgesproken.
De man heeft een behoorlijke productie van uiteenlopende teksten op zijn naam staan, sommige belletrie schreef hij onder pseudoniem. Echter, zijn medewerking, tussen 1924 en 1933, aan de Stahlhelm, had voor velen als mene-tekel moeten functioneren, zeker als men bedenkt dat hij eenzelfde functie vanaf 1926 vervulde voor de gelijknamige partijkrant.
In 1926 heeft Graff, onder het pseudoniem C.E. Hintze, een roman — Die endlose Straße — gepubliceerd over zijn belevenissen tijdens de Eerste Wereldoorlog. Dat boek werd een succes, ook buiten de grenzen van het toenmalige Duitsland.
Het Goethe-boekje in kwestie is uitgegeven door Deutscher Verlag Berlin, met als logo de uil van Ullstein Verlag dat door de nazi's was geannexeerd en later gleichgeschaltet.