vrijdag 30 december 2011

KRO's Profiel met portret van Jos Gemmeke

In de serie programma's met portretten, die de overkoepelende titel Profiel en door de KRO wordt uitgezonden op de tv-zender NL2, wordt op vrijdag 30 december een portret gepresenteerd van Brunita Josepha (Jos) Gemmeke (1922-2010) ─ ook bekend als Josje Mulder en Jos Mulder-Gemmeke ─ die als bijnaam De Sphinx had. Zij is de enige vrouw die, naast Neerlands toenmalige koningin Wilhelmina (1880-1962) is onderscheiden met de Militaire Willems-Orde.
In 1940 heeft zij zich, zeventien jaar oud, in het verzet gestort. Ze drukte het illegale blad Je Maintiendrai en verspreidde die ook zelf. Met kranten en zendapparatuur in fietstassen reisde ze, per trein en met de fiets, het land door om van alles te bezorgen: van wapens tot en met spionagemateriaal.
Diverse keren is Jos Gemmeke ternauwernood aan de dood ontsnapt. Als ze wel zou zijn aangehouden en haar materialen zouden zijn ontdekt, zou dat alleen nog een executie betekend kunnen hebben.
De film is op genoemde dag te zien tussen 17:30 uur en 18:10 uur.

donderdag 29 december 2011

Leegloop Groningen en Friesland in 1996 voorspeld

We zullen er vooralsnog maar van uit gaan dat de voorspelling van professor doctor ingenieur Dirk Frieling van de Technische Universiteit Delft ─ gedaan op deze dag in 1996 ─ niet zal worden bewaarheid, maar om zeker te zijn zullen we nog bijna twee decennia moeten wachten. De hooggeleerde heer kwam op genoemde dag met de waarschuwing dat tegen 2030 het Friese en Groningse platteland zouden zijn leeggelopen, inclusief de stad Groningen. Hoewel dat een aantal zeer kwalijke politici ─ een pleonasme, eigenlijk ─ in de randstad Holland zeer goed zou uitkomen, is de waarschijnlijkheid nogal gering.
Kort en goed, we spreken u over een jaar of twintig wel weer eens over deze zaak.

dinsdag 27 december 2011

TV 5 Monde: De ware geschiedenis van "Sissi"

In de aflevering van de documentaire reeks Secrets d'histoire, die op woensdag 28 december door de Franstalige, wereldwijd te ontvangen, cultuurzender TV5 Monde, zal worden gepresenteerd, is de befaamde keizerin Elisabeth van Oostenrijk (1854-1898) het thema. Bij normale stervelingen is zij beter bekend als Sissi.
Onder de titel Sissi, impératrice: amour, gloire et tragédie wordt de kijker langs historische gebouwen in de hoofdstad Wenen geleid, en aan de hand daarvan wordt het levensverhaal verteld van deze keizerin van Oostenrijk, die tegelijkertijd koningin van Hongarije was.
Koninklijk-keizerlijk ─ in het Duits k und k, en op basis daarvan spottend Kakanien: Oostenrijk-Hongarije. 

woensdag 21 december 2011

Time shift: laatste dagen van Britse stoomtreinen

Het programma Time shift van de Britse televisiezender BBC Four biedt op woensdag 21 december de gelegenheid om in de documentaire The last days of steam te zien hoe direct na de Tweede Wereldoorlog in Groot-Brittannië de stoomtrein opnieuw in gebruik werd genomen, en dat daar ook heel snel weer een einde aan kwam.


De film wordt uitgezonden door BBC Four op genoemde datum tussen 20:00 uur en 21:00 uur onze tijd.

__________
Afbeelding: Oude stoomlocomotief, in gebruik bij STAR (Stadskanaal Rail), een nostalgische lijn in de provincie Groningen

woensdag 14 december 2011

Slag bij Trafalgar: Op zee mislukte Napoleon

Een fictieve documentaire over de slag bij Trafalgar is op woensdag 14 december te zien ─ in HD-kwaliteit op het beeldformaat 16:9 ─ op Arte-tv, tussen 21:05 uur en 22:00 uur.
Die zeeslag had plaats op 21 oktober 1805, waarbij Napoleon werd verslagen, hetgeen in de praktijk neerkwam op een overwinning door de Britten, die met zevenentwintig schepen, onder opperbevel van Admiraal Horatio Lord Nelsen (1758-1805), die tijdens deze strijd werd neergeschoten en als gevolg daarvan stierf.
In de film wordt het verhaal verteld vanuit het perspectief van de Franse admiraal Pierre-Charles de Villeneuve (1768-1806).
Deze Franse fantasie-docu uit 2006 van Fabrice Hourlier, wordt, als bijdrage van Arte France, de komende dagen nog tweemaal uitgezonden, eerst op zaterdag 17 december, vanaf 16:55 uur, en dan nog eens op in de nacht van dinsdag 20 op woensdag 21 december, vanaf 02:15 uur
__________

Afbeelding: Pierre-Charles-Jean-Baptiste-Silvestre de Villeneuve.
Geportretteerd door een tijdgenoot.

dinsdag 13 december 2011

13 december 1816 werd de grote Siemens geboren

Ernst Werner von Siemens.
Het is alweer bijna twee eeuwen geleden dat de latere Duitse grote uitvinder en fabrikant Ernst Werner von Siemens werd geboren: op 13 december 1816 in de plaats Lenthe bij Hannover in het toenmalige Pruisen ─ thans normaal behorend bij de Bondsrepubliek Duitsland, dat tegenwoordig bij Duitsland hoort; hij overleed op 6 december 1892 in Berlijn/Charlottenburg. 
Samen met drie broers heeft hij de firma Siemens gesticht, welke een geschiedenis op zich binnen Duitsland heeft doorgemaakt. Enerzijds is het bedrijf vanwege de kwalijke rol tijdens de Tweede Wereldoorlog, negatief in het nieuws geweest, en komen er af en toe nieuwe gegevens naar boven, die sommige onderzoeksjournalisten en documentairemakers opnieuw in het geweer brengen.
Van de andere kant bestaat er een Siemens-Prijs, die wordt uitgereikt aan een levende componist die naar het oordeel van de jury een groot bedrag ─ tweehonderdduizend euro ─ ruimschoots heeft verdiend.

Gedramatiseerde documentaire over Leonardo da Vinci; drie dagen achtereen op BBC Two-tv

De Britse televisiezender BBC Two begint in de nacht van dinsdag 13 op woensdag 14 december met de uitzending van het eerste deel, van drie, van een gedramatiseerde documentaire getiteld Leonardo, over leven en werk van de grootste, meest veelzijdige kunstenaar uit het tweede millennium van onze jaartelling, Leonardo da Vinci (1452-1519.

Het dal van de Arno uit 1473 geldt tot nu toe als
de oudste tekening van Leonardo da Vinci.
Deze bevindt zich in de Uffici-galerie te Florence.

In de afleveringen van deze Britse film uit 2003 komen we onder anderen Che Cartwright, James Faulkner en Mark Rylance tegen. Laatstgenoemde in de rol van Leonardo.

Het eerste deel draagt de titel The man who wanted to know everything. Uitzending is tussen 00:20 uur en 01:20 uur.
Deel twee, uit te zenden in de daarop volgende nacht, eveneens tussen 00:20 en 01:20 uur, heeft als titel Dangerous liasisons.
Het laatste van de drie delen ─ The secret life of Mona Lisa ─ is te zien in de nacht van donderdag 15 op vrijdag 16 december, eveneens tussen 00:20 uur en 01:20 uur.

zondag 11 december 2011

Herdenking eerste draadloos radiocontact over zee

Vandaag, 11 december, is het exact 110 jaar geleden dat de Italiaanse radiopionier Guglielmo Marconi (1847-1937) het eerste draadloze radiocontact heeft gerealiseerd over de Atlantische Oceaan. Dat werd tot stand gebracht tussen het Engelse Poldhu in Cornwall en de Canadese plaats St. John's in New Foundland.

Guglielmo Marconi met door hem uitgevonden telegraaf-apparatuur.

In 1890 was Marconi erin geslaagd de eerste telegrafische signalen over te brengen en vijf jaar daarna kon hij dat reeds over een afstand van twee kilometer. Dit kon worden gerealiseerd door de belangrijkste vinding van deze zelfde man: de antenne. Daarop heeft hij in 1896 patent gekregen.

Op 12 december 1896 begon te Londen een weekeinde waarin deze meneer Marconi een demonstratie van een werkende radio gegeven.

Documentaire over Elliot Ness tegen Al Capone

Proces tegen Al Capone
Op 6 oktober opende het Hooggerechtshof te Chicago het zeven dagen durende proces tegen de tot op heden ─ althans in het spraakgebruik ─ meest beruchte gangster uit de geschiedenis van de Verenigde Staten: Al Capone (1899-1947). Dit werd mogelijk door het intensieve speurwerk van het team van Elliot Ness (1903-1957) van het Prohibition Bureau van de Cleveland Division of Police.
Daarover is in 2009 een Franse documentaire gemaakt door Patrick Jeudy. Deze wordt, als bijdrage van Arte France, op zondag 11 december ─ tussen 22:20 uur en 23:15 uur ─ door Arte-televisie, onder de Duitse titel Elliot Ness gegen Al Capone, vooralsnog eenmalig, zal worden uitgezonden. Deze bijdrage is de laatste van de thema-avond die Arte deze keer wijdt aan de onderwereld van Chicago.

Historische figuur in drama's
De figuur Elliot Ness kennen we uit misdaaddrama's in serievorm en als speelfilm, alle met de titel The Untouchables. De eerste reeks stamt uit de tweede helft van de jaren vijftig, doorlopend in de jaren zestig, met Robert Stack (1919-2003) in de rol van Elliot Ness. In 1987 maakte Brian de Palma (*1940) de speelfilm, met Kevin Costner (*1955) in de rol van agent Elliot Ness.

__________
Afbeeldingen

1. De historische Elliot Ness van het Prohibition Bureau te Cleveland.
2. Poster en afbeelding op dvd-doos van Brian de Palma's speelfilm The Untouchables.
 

zaterdag 10 december 2011

Hoe de oude Egyptenaren over zee konden reizen

Farao Hatsjepsoet.
Drieënhalf duizend jaar geleden
Arte-tv presenteert op zaterdag 10 december een documentaire over een historisch thema met betrekking tot het oude Egypte en eventuele zeevaart. Aangezien het tot dusver ietwat twijfelachtig is, wat wordt aangenomen, is het mogelijk dat de film in kwestie duidelijkheid verschaft. Het gaat hierbij om de vraag van archeologen, of hetgeen op een drieënhalf millennium oud bas-reliëf te zien is, ook werkelijk heeft plaatsgehad.
Het bas-reliëf in kwestie verhaalt over een expeditie die per vloot is gerealiseerd, onder leiding van Hatsjepsoet ─ een der weinige vrouwelijke farao's; zij leefde van ongeveer 1479 vóór onze jaartelling tot 1458 ─ en is terechtgekomen in het Land van Poent, vanwaar de Egyptenaren veel kostbare schatten hebben meegebracht. De vraag is niet alleen of de expeditie waarachtig heeft plaatsgevonden, maar tevens of de schatten in kwestie daar ook werkelijk zijn aangetroffen.
Deze Franse documentaire uit 2009 van Stéphane Begouin wordt, als bijdrage van Arte France, uitgezonden op genoemde datum tussen 20:15 uur en 21:45 uur. Herhalingen zijn te zien op zondag 11 december, vanaf 14:55 uur, en op donderdag 22 december, 's ochtends vanaf 10:15 uur.

woensdag 7 december 2011

Jeruzalem: boek en driedelige BBC-documentaire

Drie donderdagavonden
Op donderdag 8 december, om 22:00 uur onze tijd, begint op de Britse televisiezender BBC Four het eerste deel van een serie van drie documentaires, die tezamen bijna drie uur in beslag nemen over de geschiedenis van de stad Jeruzalem, die historicus Simon Sebag Montefiore heeft gerealiseerd onder de titel Jerusalem: The making of a holy city. De eerste aflevering duurt tot 23:00 uur en is getiteld Wellspring of holiness. Een herhaling kunnen we tegemoet zien op dinsdag 13 december, via dezelfde zender, 's avonds vanaf 23:55 uur.
Op donderdag 15 december volgt deel 2; op donderdag 22 december wordt het derde en laatste deel uitgezonden. Het ligt voor de hand dat die beide delen eveneens op de dinsdag na de eerste uitzending zullen worden herhaald.

Het boek Jeruzalem
Diezelfde Simon Sebag Montefiore heeft zich reeds onderscheiden als historicus van formaat met twee boeken over het leven de krankzinnige sadist Stalin. [1]
Eerder dit jaar is zijn omvangrijke geschiedenis in boekvorm uitgekomen over de wereldwijd befaamde historische stad Jeruzalem in Israël, een plek die van oudsher van niet alleen door joden en christenen, maar tevens door moslims als hun stad wordt beschouwd, en, mede daardoor, niet zelden wordt gezien als hoofdstad van de wereld, al is dat laatste ─ zeker in de huidige tijd, en met name buiten de direct betrokken bewoners van de gebieden rondom die stad en staat ─ overdreven.
Niet alleen de oorspronkelijke, Engelse, editie zag dit jaar het licht, ook de Nederlandse vertaling is onlangs van de persen gerold. Evenals de beide boeken van dezelfde schrijver over Stalin, is ook Jeruzalem op de markt gebracht door Nieuw Amsterdam Uitgevers.

Veroveringsdrang
Vele groeperingen, en soms hele volken, hebben in de loop der tijden getracht Jeruzalem te veroveren, waarbij allerlei drijfveren en emoties, ingegeven door bij voorbeeld godsdienst ─ men denke daarbij onder meer aan de Kruistochten ─ dan wel hebzucht, afgunst en allerlei andere lagere hartstochten een rol van grote betekenis gespeeld.
Dat was niet alleen in het verleden evident, maar al die genoemde elementen spelen bij diverse lieden ─ die macht hebben of deze hebben gegrepen ─ ook vandaag de dag een rol van doorslaggevende betekenis. Het uiterlijk vertoon is weliswaar gewijzigd en men zal waarschijnlijk niet zo gauw meer hele legers zien oprukken, maar de dreiging die uitgaat van staten ─ of zelfs van één staat ─ die atoomwapens ontwikkelt en niet zal schromen deze te gebruiken, maakt dat de dreiging jegens Jeruzalem en de wijde omgeving even actueel is als een millennium geleden.

Het fascinerende, briljant-spannend geschreven boek kan het gemakkelijk tegen elke thriller over moordenaars, dieven en andere criminelen opnemen. Al zal men ook die lieden in de historie van genoemde stad niet bepaald sporadisch tegenkomen.
Simon Sebag Montefiore.
Dank zij drie vertalers is het boek zo snel na de Engelse versie in ons taalgebied uitgekomen.
__________

[1] a: Het hof van de rode tsaar.
b: Stalins jeugdjaren ─ Van rebel tot rode tsaar. Een bijdrage daarover is te vinden op deze site, gepubliceerd op zondag 20 januari 2008.
__________
Simon Sebag Montefiore:
Jeruzalem ─ De biografie

Vertaald door Henk Moerdijk, Georg Pape en Mieke Hulsbosch.
732 pag. + 4 x 8 pagina's op kunstdruk met illustraties in kleuren en z/w; gebonden met stofomslag. 
Nieuw Amsterdam Uitgevers, Amsterdam 2011.
ISBN 978 90 468 0780 4.

dinsdag 6 december 2011

Eerste demonstratie van een stem via fonograaf

Thomas Alva Edison met zijn
fonograaf. Foto van ca. 1878.
Op 6 december in het jaar 1877 werd voor de eerste keer een fonograaf gedemonstreerd, en wel door Thomas Alva Edison (1847-1931). Dat gebeurt in New Jersey (VS). Edison heeft zijn eigen voordracht van Mary had a little lamb opgenomen en speelt deze af. Daarmee is voor het eerst in de geschiedenis een menselijke, opgenomen, stem door afspelen opnieuw te beluisteren.
Het opnemen van stemmen en andersoortige geluiden heeft sedertdien zo'n hoge vlucht genomen dat er nauwelijks of geen vergelijking meer te maken valt met de oorspronkelijke uitvinding.

De architect van het Derde Rijk: Albert Speer

In de laatste aflevering van de zesdelige serie Geheimnisse des Dritten Reiches, van het tweede Duitse publieke televisienet ZDF ─ met als titel Speers Täuschung ─, uit te zenden op dinsdag 6 december, tussen 20:15 uur en 21:00 uur, is de aandacht gericht op de architect van het Derde Rijk, Albert Speer (1905-1981), die op een geheel eigen wijze verliefd was op Adolf Hitler, en mede daardoor ─ in het kader van een klassiek verdringingsproces ─ zijn ogen zodanig heeft gesloten voor de werkelijkheid en alle gruwelen waarvoor in eerste instantie zijn Heer en Meester de verantwoordelijkheid droeg, en die hem ─ in tegenstelling tot wat hij tot zijn levenseinde is blijven volhouden ─ wel degelijk bekend waren.

Albert Speer met zijn Heer en Meester,
samen gebogen over een architectonisch plan.

Met die pretenties heeft hij, ook na zijn gevangenschap ─ als gevolg van de veroordeling door het Tribunaal van Neurenberg ─ in de door de Geallieerden beheerde gevangenis te Spandau, veel geld verdiend met vooral twee boeken: het eerste met zijn memoires, onder de titel  Erinnerungen (1969) en daarna de Spandauer Tagebücher (1975). Daarna zijn er nog enkele boeken van hem verschenen, die minder aandacht hebben gegenereerd en hem eveneens minder hebben opgeleverd.
In een interview dat Jaap van Meekren van Avro's Televizier met de man in Londen heeft gehad, kwamen ook de miljoenen ter sprake die deze boeken de auteur hebben opgeleverd. Speer had beweerd dat de revenuen ten goede kwamen aan een Joods fonds, maar Van Meekren had uitgezocht dat het slechts om een gedeelte van die gelden ging.

zondag 4 december 2011

Gouden tijd Britse tram in BBC 4-documentaires

Ontwikkelingsgeschiedenis
De Britse televisiezender BBC Four vertoont op maandag 5 december twee documentaires over de ontwikkelingsgeschiedenis van het vervoermiddel tram in Groot-Brittannië.
De eerste documentaire behint om 22:00 uur onze tijd en duurt een uur: The golden age of trams: A streetcar namend desire. [1]


De tram in Blackpool
Op dezelfde zender wordt, in de nacht van maandag 5 op dinsdag 6 december, tussen 00:30 uur en 01:00 uur onze tijd, de documentaire Blackpool tram uitgezonden. Die gaat specifiek over dit middel van openbaar vervoer in de Engelse stad Blackpool.
Het commentaar wordt gesproken door acteur Warren Clarke, bekend van vele film- en tv-optredens (onder meer als detective Dalziel in Dalziel and Pascoe).
Een aardige algemene geschiedenis van de tram, inclusief enkele aspecten van tramvervoer in Groot-Brittannië is te vinden in het goed geïllustreerde Wikipedia-artikel over dit vervoermiddel.
__________
[1] Het tweede gedeelte van die titel refereert aan, en/of is wellicht een hommage aan het toneelstuk met dezelfde titel uit 1947, van de Amerikaanse schrijver van vooral drama's, Tennessee Williams (1911-1983). Dat indertijd zeer succesvolle drama werd, met dezelfde titel, in 1951 verfilmd door Elia Kazan (1909-2003), met in de hoofdrollen Marlon Brando (1924-2004) en Vivien Leigh (1913-1967).
__________
Afbeelding: Drie trams aan de Zuidzijde van de Grote Markt in Groningen. Deze foto moet uit de jaren twintig stammen, aangezien Lijn 2 in 1928 werd vervangen door trolleybussen. In 1950 zou dat ook met de lijnen 1 en 3 gebeuren. In de ruimte op de foto tussen de ene en de twee andere trams ziet u de stenen trap naar de ingang van Tuchinsky's oude Cinema Palace. Het ziet er thans naar uit dat er in 2016 opnieuw twee tramlijnen in Groningen zullen gaan rijden, met modern materieel in de vorm van treintrams.Foto van de Groninger Archieven.


vrijdag 2 december 2011

2 december blijkt historisch een ware keizerdag

Pu Yi in 1924.
China
Op deze datum in 1908 werd het bijna drie jaar oude kleutertje Pu Yi (Hsuan-T'ung: 1905-1967) keizer van China. Hij zou meteen de laatste keizer van dat imperium zijn.

Frankrijk

Op 2 december 1804 heeft Napoleon Bonaparte (1769-1821) zichzelf tot keizer gekroond. Weliswaar had Paus Pius VII (1740-1823; paus vanaf 1800) de kroon in handen om de officiële plechtigheid te voltrekken, doch de toen 35 jaar oude Nappie wilde voor een iegelijk duidelijk maken dat hij de baas was en niet de kerk.
Napoleon in 1812.
Op zich was dat niet eens zo dwaze om wat meer scheiding tussen kerk en staat te realiseren, al was dat dan ook de handeling van een voor de rest krankzinnige man met Hitleriaanse trekken, die zich als dictator zou opwerpen. 
Zou hij een eeuw later hebben gedaan wat hij allemaal heeft aangericht, dan zou hij zeker minder bewonderaars hebben dan nu (nog steeds) het geval is. Hij was simpelweg een een pathologisch geval: oorlogsmisdadiger en meer van dat fraais. Sommige psychologen duiden zijn gedrag vanwege zijn kleine postuur, en/of vanwege de minimale lengte van zijn (mannelijk) lid.
Franz Joseph I ca. 1898.

Donaumonarchie

Op deze dag in 1848 werd Franz Josef I (1830-1916) keizer van Oostenrijk en koning van Hongarije. In het Duits wordt daarom, als men Oostenrijk-Hongarije bedoelt, wel gesproken van Kakanien (vanwege de adjectieven kaiserlich/königlich: k und k).