Duitse officieren tegen Hitler — 20 juli 1944 (1)

Herdenking van een wapenfeit
Arte-tv zendt heeft op woensdag 24 juni — bijna een maand voordat de historische gebeurtenissen van 65 jaar geleden opnieuw zullen worden herdacht —, reeds een documentaire uit over de mislukte aanslag die een groep officieren heeft gepleegd op Adolf Hitler, in de hoop op die manier een beter Duitsland mogelijk te maken. Deze film zal op zaterdag 27 juni, vanaf 14:00 uur op dezelfde zender worden herhaald.
Op initiatief van Claus Schenk, Graf von Stauffenberg — die een netwerk had gerealiseerd van voornamelijk hogere officieren — is de aanslag op de Führer op 20 juli 1944 gepleegd en mislukt. Stauffenberg werd daarvoor, met tal van anderen geëxecuteerd. Met dat alles hebben degenen die deze gebeurtenis hebben georkestreerd, in meer dan één opzicht voor een uiterst dramatisch hoogtepunt gezorgd, met de meest tragisch denkbare gevolgen voor degenen, die — weliswaar heel laat — hebben geprobeerd om alsnog de geïncarneerde duivel te bestrijden, doch Hitler had bij eerdere gelegenheden al laten zien dat hij er min of meer een 'gewoonte' van had gemaakt om aan aanslagen te ontkomen. Dat wordt duidelijk in de film, die bestaat uit een collage van archief-opnamen, getuigenverklaringen en gespeelde scènes die motieven en werkwijze van de 'Attentäter' nader belichten.

Literatuur
Uit de grote hoeveelheid goede literatuur die er met betrekking tot dit thema bestaat, hebben we enkele boeken voor onze artikelen uitgekozen die, elk om een andere reden, boven het gemiddelde uitstijgen, doch die keuze is arbitrair. Met het niet noemen van eventueel kwalitatief in dezelfde categorie vallende geschriften, doen we geen uitspraak over het niveau van de inhoud daarvan. Wel willen we met klem adviseren u te laten voorlichten door een in de materie ingevoerde boekhandelaar of antiquaar, aangezien er, vooral in de sfeer der lexica, diverse omvangrijke werken de ronde doen, die net iets te veel onjuistheden, onvolledigheden en slordigheden vertonen. En hoewel dat op zich bij de eerste uitgave van een nieuw boek in die categorie niet zeldzaam is, moeten we in deze kolom sommige uitgevers van Duitse lexica over de Tweede Wereldoorlog nogmaals op de vingers tikken, aangezien zij met een hele reeks correcties helemaal niets hebben gedaan en de verantwoordelijke lexicografen er niet toe hebben aangezet hun boek ten positieve aan te passen.

Literatuur (2)
Vooralsnog is het grote thema 20. Juli 1944 — niet zelden zonder jaartal genoemd — een niet tot de bodem geleegde schatkist aan, soms in hoekjes dan wel onder stof verborgen liggend, materiaal dat een doorzetter dan toch vindt, die eventueel wordt gedreven door een zeer op één groepering binnen het gebeuren, dan wel aanvankelijk slechts op één persoon gericht onderzoek.
In 1992 presenteerde de van oorsprong Duitse historicus Peter Hoffmann — die in 1930 te Dresden is geboren en dus ook bewust de nazi-periode in zijn land heeft meegemaakt — een biografie over Stauffenberg met als ondertitel Die Biographie, welke al snel het predikaat standaardwerk heeft opgeplakt gekregen. Maar doordat de ontwikkelingen binnen het ten dele bekende over de gebeurtenissen in juli 1944 steeds voortgaan, heeft Hoffmann besloten zijn alweer meer dan anderhalf decennium oude boek geheel om te werken voor een herdruk, en die is niet zo lang geleden op de markt gekomen. Peter Hoffmann geldt als een der beste kenners van de Duitse Widerstand en in de biografie over zijn protagonist vinden we niet alleen al het gebeurde met betrekking tot voorbereiding en uitvoering van de aanslag op Hitler, maar eveneens diens gezinsleven, familiebetrekkingen, politieke standpunten en zijn keuze voor een bepaald zware weg als — in het kader van de ontwikkelingen binnen het nazi-bewind — tamelijk laat handelende vechter tegen het onrecht.
Na verschijnen van Hoffmanns boek oordeelde de Neue Zürcher Zeitung dat dit nog steeds "die beste Geistesgeschichte des 20. Juli" is. In die positieve recensie stond die kwaliteitskrant niet alleen: tal van historici die zich met de Hitler-tijd nadrukkelijk hebben beziggehouden, waren eveneens vol lof over Hoffmanns boek dat nu als ruim 700 bladzijden tellende paperback voor relatief weinig geld (€ 14,95) beschikbaar is.

Afbeeldingen
1. Buste van Claus Philipp Maria Schenk, Graf von Stauffenberg (1907-1944).
2. Voorzijde van de paperbackeditie uit 2008 van de als standaard geldende Stauffenberg-biografie door Peter Hoffmann.
3. Auteur Peter Hoffmann (op de geribbelde binnenflap van het bewuste boek). Foto: privé.

Peter Hoffmann: Claus Schenk Graf von Stauffenberg — Die Biographie. 716 pp. met z/w-illustraties, paperback met flappen; Pantheon Verlag, München, 2008. ISBN 978-3-570-55046-5.